“Баланың тормошонда уйын”
темаһына консультация
Уйлап ҡарағыҙ, ҡыҙығыҙҙың (улығыҙҙың) уйындары, уйынсыҡтары нимәнән ғибәрәт, нисек ҡоролған. Уйынсыҡтарының бөтәһе лә йәш мөмкинселектәренә (үҫеш кимәленә) һәм шәхси үҙенсәлектәренә, ҡыҙыҡһыныуҙарына яуап бирәме?
Һеҙҙең һатып алған уйынсыҡтарығыҙҙың педагогик ҡиммәте ниндәй? Уларҙың барыһы ла баланың уйындарында ҡулланыламы? Ҡайһы уйынсыҡтар менән уйнамай, күҙәтегеҙ һәм ни өсөн уйнамауын асыҡлағыҙ. Уйынсыҡтарҙы һатып алғанда нимәһенә ҡарап алаһығыҙ, уйлап ҡарағыҙ? Һатып алынған әйбер һәр ваҡыт педагогик яҡтан дөрөҫмө? Балағыҙға уйынсыҡтарҙы йыш һатып алаһығыҙмы, уларҙы алғанда нимәгә һылтаныһығыҙ? Уйынсыҡтарҙы нисек һаҡларға өйрәтәһегеҙ?
Ата-әсәләргә кәңәштәр
Йыш осраҡта ата-әсәләр балаларына мөмкин тиклем күберәк уйынсыҡ алырға тырышалар , етмәһә улар ҡиммәтле, ҡатмарлы, төрлөсә биҙәлгән була. Бының менән улар баланы нығыраҡ ҡыуандырабыҙ, был уйынсыҡтар баланың үҫешенә булышлыҡ итә тип уйлайҙар. Ләкин был уйҙары хата. Балалар уйынсыҡтарҙы өлкәндәр күҙлегенән баһаламайҙар. Уйынсыҡтар балаларҙың үҙҙәренә ижад итергә теләк уятыуы, этәргес булыуы һәм үҙҙәренең уй-ниәттәрен сағылдырырлыҡ һығылмалы материал булыуы мөһим.
П.Ф. Каптерев.
Балаларға уйынсыҡтарҙың һәр төрлөһөн алырға кәрәк:
- сюжетлы-өлгөлө (кешеләрҙе, хайуандарҙы һүрәтләүсе, хеҙмәт һәм тормош-көнкүреш әйберҙәрен күрһәтеүсе);
- хәрәкәтле (төрлө шыуҙырғыс уйынсыҡтар, коляскалар, спорт уйынсыҡтары);
- төҙөлөш ҡоролмалары (ағастан күләмле геометрик формалар);
- дидактик (йыйылмалар, пирамидалар, өҫтәл уйындары, мозаикалар һ.б.)
- ярымәҙер уйынсыҡтар (балалар үҙҙәре ижад итерлек уйынсыҡтар)
Уйынсыҡтар ғаилә бюджетынан сығып түгел, ә педагогик ҡиммәтенә ҡарап һатып алынырға тейеш. Саманы белеп эш итегеҙ: уйынсыҡтарҙың артыҡ күплеге балаларҙы уйынға ылыҡтырмай, киреһенсә, уның иғтибарын таралта, уйын барышына ҡамасаулай.
Балаларҙы әхләҡи тәрбиәләүҙә сюжетлы-өлгөлө уйынсыҡтар әһәмиәтле: ҡурсаҡтар, уйынсыҡ хайуандар, Чебурашка, Буратино һ.б. Малайҙар һәм ҡыҙҙар өсөн айырым тәғәйен уйынсыҡтар булдырыу кәрәкмәй. Бөтә балаларға ла берҙәй ҡурсаҡтар, транспорт уйынсыҡтары, хәрәкәт итеүсе уйынсыҡтар, конструкторҙар кәрәк. Әгәр улығыҙ бәләкәйҙән сюжетлы-өлгөлө уйындар уйнамаһа, уға малай-ҡурсаҡ, космонавт йә матрос-ҡурсаҡ, ә ҡыҙығыҙға техник уйынсыҡ алығыҙ. Балағыҙға уйын өсөн айырым урын булдырығыҙ, уның менән уйнарға ваҡыт табығыҙ. Балағыҙҙың уйынында ҡатнашҡанда улығыҙға йә ҡыҙығыҙға ниндәй уйынды нисек уйнарға, ролде нисек башҡарырға кәрәклеген кәңәш итегеҙ, йүнәлеш бирегеҙ.
Баланың сюжетлы-өлгөлө уйынсыҡтар менән нисек уйнауы өлкәндәрҙән тора: был уйынсыҡтары менән ул ниндәй мөнәсәбәттә, улар дуҫтармы әллә бала уйынсыҡҡа вайымһыҙмы? Өлкәндәрҙең уйында ҡатнашыуы, уйынсыҡтарға мөнәсәбәте – баланың уйынсыҡтарына ҡарата мөнәсәбәтенә өлгө.
Улығыҙҙың, ҡыҙығыҙҙың яратҡан уйынсығы булырға тейеш (ҡурсаҡ, айыу, бесәй һ.б.) ул уның менән ихлас уйнай, етәкләп йөрөтә, ашата. Был уйынсыҡ бала менән бергә йәнһүрәт ҡарай, китаптар уҡый, прогулкаға сыға. Уйында баланың уйынсыҡтар менән мөғәләмә итеү ҡағиҙәләрен булдырығыҙ. Уйынсыҡтың үҙ урыны, исеме, булырға тейеш, билдәле позала урынлашырға тейеш (ултыра, тора, ята). Балағыҙҙы уйынсыҡтарға һаҡсыл ҡарарға өйрәтегеҙ: уларҙы ташламаҫҡа, аяғынан, сәсенән тотмаҫҡа.
Баланы тәртипкә һәм һаҡсыллыҡҡа өйрәтегеҙ. Уйынсыҡтар өсөн асыҡ кәштәләр уңайлы, айырым мөйөш булһа, бигерәк тә һәйбәт.
Китап, ҡәләмдәр – уйынсыҡтар түгел. Улар өсөн шөғөлләнергә айырым урын булдырығыҙ. Был уҡыу әсбаптары баланың фекерләүен үҫтерә, системалы шөғөлләнергә, ултырып эшләргә өйрәтә.
Яңы уйынсыҡ алғас балаға уның менән нисек уйнарға кәрәклеген күрһәтегеҙ, икенсе уйынсыҡтар менән берлектә уйнауҙы, уйындың төрлө варианттарын өйрәтегеҙ. Мәҫәлән, ҡурсаҡҡа бүлмә яһағыҙ, бөтә уйынсыҡтарҙы “тыуған көн” табынына саҡырығыҙ. Бала менән бергә уйнағыҙ, йәштәштәрен, дуҫтарын саҡырып уйнарға мөмкинлек булдырығыҙ. Уйында ролдәрҙе бүлешергә ярҙам итегеҙ, ябай ғына уйын сюжеты төҙөгөҙ, балаларҙың үҙ ара мөнәсәбәтен күҙәтегеҙ, уларға арлашыу ҡағиҙәләрен өйрәтегеҙ. Әсә йә ата бала менән бергә уйнаһа тағы ла яҡшыраҡ. Бергә ойошторолған уйындар балаға әхлаҡи тәрбиә биреү менән бер рәттән, уны уйынға нығыраҡ ылыҡтыра, йәлеп итә. Өлкәндәргә бала менән уйнау уның рухи ҡыҙыҡһыныуын, теләктәрен, ихтыяждарын аңларға, баланың характерының, холҡоноң формалашыуын өйрәнергә ярҙам итә.