Проект "Кинигэ киьи до5оро"

Проегым темата «Кинигэни харыстыан- үүнэр маһы элбэтиэн».

Актуальноһа: кумааҕы мастан оноһуллан тахсарын быһыытынан, элбэх мас кэрдиллэрэ айылҕаҕа буортуну аҕалыан сөп.

Сыала-соруга:

1 .Кумааҕы хаһан , ханна оноһуллубутун оҕолорго билиһиннэрии.

2. Төрөөбүт дойдубут айылҕатын харыстыырга оҕолору уһуйуу.

3. Дьиэ условиятыгар кумааҕы онорон көрөргө холонуу.

Проект көрүҥэ: чинчийэр.

Проект ыытыллар кэмэ: биир ый

Проект кыттыылаахтара:оҕолор, иитээччи, төрөппүттэр.

Проект бэлэмнии иликпинэ оҕолорго ыйытык онордум . «Кумааҕы хайдах оноһулларын билэҕит дуо ?».Ыйытыкка 6 оҕо кытынна.Эппиэт маннык буолла (2 оҕо истибит,4 оҕо истибэтэх).

Кумааҕыттан оноһуллар малларынан биһиги элбэхтик туттабыт.Тэтэрээккэ суруйабыт, альбомҥа уруһуйдуубут. Кун аайы кинигэ, хаһыат, журнал ааҕабыт , ойуутун көрөбүт.

Былыр кумааҕы үөскүөн иннинэ дьоннор тааска, хаппыт буорга, тириигэ суруйаллара. Ол соччо табыгаһа суох эбит. Египет олохтоохторо папирус умнаһыгар суруйаллар эбит.

Бастакы кумааҕыны 3000 сыл аннараа өттүгэр Кытайга бамбук мастан онорорго үөрэммиттэр. Россияҕа кумааҕы 16 уйэҕэ кэлбитэ.

Билигин кумааҕыны онорор заводтар бааллар.Заводтарга кумааҕыны мастан ылыллар целлюлозаттан онороллор эбит.

Кумааҕы оноһуллар ньымата маннык: Бастаан бэрэбинэ мастары хатырыгыттан ыраастаан, механическай быһахтарынан бытархай гына быстараллар уонна аналлаах котелга буһара ыыталлар.

Бу ыстаалтан оноһуллубут үрдүк цилиндр. Υөһээ өттунэн бытарытыллыбыт мастары куталлар. Парынан урдэрэллэр, онтон кислотаҕа буһараллар.Кислота туһата суоҕу суох гынар. Түмүгэр ыраастаммыт целлюлоза эрэ хаалар.Кинини цилиндр айаҕынан котелтан аналлаах бассейҥҥа ыыталлар уонна клей эбэн хааһы курдук онороллор.Өҥнөөх буоларын наадатыгар краска эбэллэр. Онтон уутун суурдэллэр, куурдаллар, тэнитэллэр, рулоннарга эрийэллэр. Кумааҕы быһар массыына кыра илиистэргэ быһар.

Көрбүккүт курдук кумааҕы онорорго элбэх үүнэн турар маһы кэрдэллэр эбит.Ол олус хомолтолоох. Биир улахан мас үүнэригэр 60 сыл наада буолар. 100 кг кумааҕыны онорорго 17 мас наада буолар.

Кумааҕыны онорорго үксун бэс уонна хатыҥ мастары тутталлар эбит. Бэс- сымнаҕас мастарга киирсэр (хаһыат, салфетка ) оноһуллуон соп. Хатыҥ- кытаанах мастарга киирсэр (офиска, бэчээккэ туттуллар хаачыстыбалаах кумааҕы) оноһуллар эбит.

Биһиги олорор төрөөбүт Төхтүрбүт бэс чагда быыһыгар турар.

Төрөөбүт тапталлаах Төхтүрбэр

Бэс мастар суугунуу үүнэллэр,

Салгына эчикиий ырааһын!

Таһырдьаа оонньуурга оһуобай!

Атын сиртэн кэлбит дьон ,эһиги салгыҥҥыт ураты ыраас дииллэр. Ол чахчы.

Тоҕо диэтэххэ: биир мас-700 кг кислороду таһаарар, 20 кг быылы оборор, 80 кг куьаҕан веществону суох гынар.

Мин дьиэм таһыгар аарыма улахан бэс мастар үүнэллэр. Мин санаабар кинилэр 100 саастаахтар быһылаах.

Айылҕабытын харыстаан, элбэх маһы кэрдибэт сыалтан, туһаттан тахсыбыт кумааҕылартан иккистээн кумааҕы оҥоруохха сөп эбит. 100 кг туһаныллыбыт кумааҕы 1 маһы быыһыыр эбит.

Туһаныллыбыт кумааҕы атын аата- макулатура диэн буолар. Манна киирэллэр : эргэ хаһыаттар, журналлар, кинигэлэр. Кумааҕыны иккистээн туһаныы- үүнэн турар мастары харыстааһын буолар. Биир кумааҕыны хаста да эргитэн оноруохха сөп эбит. Ол эрээри сымыыт ячейката иккистээн кумааҕы буолбат. Мусорга эрэ барыан сөп.

Кумааҕыны хаста да туттуу схемата маннык буолар:бастаан офиснай кытаанах кумааҕы,онтон кинигэ, онтон хаһыат , онтон хордуонка, бутэһик сымыыт ячейката.

Биһиги, оҕолор эмиэ айылҕабыт кэрэ- маанылаах мастарын харыстыырга көмөлөһө сатыахтаахпыт.Холобура: кумааҕыга икки өттүгэр уруһуйдаан, тэтэрээти ыраастык тутан , кинигэни эмиэ алдьаппакка көрүөхтээхпит.

Хас биирдиибит итинник гыннаҕына, айылҕаҕа элбэх үтүөнү оноруохпут дии саныыбын.

Мин билигин эһиэхэ дьиэ усулуобуйатыгар туттуллубут кумааҕыттан иккистээн кумааҕы онорор ньыманы көрдөрүөм.

1. Туттуллубут кумааҕыны бытархай гына быһа тардабыт, уу кутабыт уонна хас да чаас туруора туһэбит.

2. Барытын миксерынан эриттэрэбит.Эбии уу кутуохха сөп.

3. 2ч/л аска туттуллар крахмал кутабыт уонна буккуйабыт.Тахсыбыт целлюлознай массаны уулаах иһиккэ кутабыт.

4. Өссө төгүл барытын буккуйабыт. Көнө ньуурдаах иһиккэ кутан тарҕатабыт.

5. Уутун суурдэбит уонна көнө ньууртан танаска саба уурабыт. Салфетканан уутун оботторобут.

6. Тахсыбыт кумааҕыбыт хатарын күүтэбит.

7. Түмүгэр маннык кумааҕы тахсан кэллэ.

Түмүкпэр этиэм этэ:

1. Кумааҕыны аан бастаан Кытайга айбыттарын биллим.

2. Кинигэни , тэтэрээти алдьаппакка көрдөххө, айылҕаҕа туһаны оҥорор эбиппит дии санаатым.

3. Дьиэ усулуобуйатыгар кумааҕы онорор ньыманы биллим.

Болҕомтоҕут иһин махтал.