Сиқырлы саусақтар

Сиқырлы саусақтар

(вариативтік компонент)

Тәуелсіз елдің тірегі – білімді ұрпақ, өркениет біткеннің өзегі – білім, ғылым, тәрбие дейтін болсақ, осының барлығының бастауы – балабақшадан , ал мектептің тірегі де, жүрегі де, білімнің тұтқасы да – ұстаз. Қазіргі жаһандану заманында ұстаз бәсекелестікке лайық тұлға тәрбиелеу үшін заман ағымына сай білім беру мазмұнын жаңаша құру қажет. Сондықтан стандартқа сәйкес тәжірибелік жұмысымызды балалар көркем әдебиетімен танысу, қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру, сауат ашу және жазу негіздері, тіл дамыту ұйымдастырылған оқу қызметтерінде және қосымша тәрбие жұмыстары бойынша жүргізіп, оқу материалын балаға ойын арқылы жеткізіп, оны жалықтырып алмас үшін дер кезінде сергіту жаттығуларын жасату керек. Сонымен қатар, баланың жас ерекшелігіне сай, тиімді әдіс-тәсілдер қолданылады.

Ұсақ қол моторикасы термині саусақтар қозғалысы және қолдың буындарын үйлестіру дегенді білдіреді. Саусақ ойыны – бұл ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан әрі үлкен мәні бар мәдени шығармашылық.Ұсақ моториканың маңыздылығы адамның бас миында саусақ қимылына және сөйлеуге жауап беретін орталықтар өте жақын орналасқан. Ұсақ моторикаға әсер ете және оны белсендіре отырып, көрші орналасқан сөйлеуге жауап беретін орталықты да дамыта аламыз.

Ұсақ моториканың қимылдары мен қолдың икемдігі бас миының құрылымының даму деңгейін көрсетеді. Осыдан келіп қол қимылдарын басқара білу туады.Сондықтан ешқашан да баланы мәжбүрлеуге болмайды. Кішкентай ғана сәбидің қалайтыны қозғалу, қозғалыс – әлемді танудың мүмкіндігі. Яғни, бала қозғалысы дәл және нақты болса, оның әлемді ақылмен тануы да терең бола түспек.

Мақсаты: саусақ ойындарын қолдану арқылы балалардың тілдерін дамыту, танымдық, шығармашылық қабілеттерін жетілдіру. Баланың ойын кезіндегі қимыл – қозғалысы, дене бітімін жетілдіру, мінез-құлық әдептерін бекіту.

Міндеттері:

• Оқыту – тәрбиелеу жұмысындабалалардың тілін дамыту, сөздік қорларын молайту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін күнделікті өмірде еркін қолдануға жаттықтыру.

• Ойындардың негізгі мақсаты балалардың ықылас зейінін, сөздік қорын, байқампаздығын есте сақтау қабылдауын дамытудағы икемділікті арттыруға, өз ісінің дұрыстығын дәлелдей білуін анықтауды қалыптастыру.

• Ерте жаста және мектепке дейінгі кіші жаста қарапайым жаттығуларды жасауда өлеңмен, тақпақпен ұйқастырылған жаттығуларды пайдалану.

• Өзіне – өзі қызмет ету дағдысын қалыптастыру.(тиегін өзі ағыту, өзі салу, бауын байлау т.б.) Ұсақ моторикаға әсер ете және оны белсендіре отырып көрші орналасқан сөйлеуге жауап беретін орталықты дамыту.

Өзектілігі: Жалпы моториканың дамуының аздығын, соның ішінде қол қимылының аздық себебін зерттей келе, қазіргі заманға барлық баланың жазуға дайын еместігі немесе тілінің дамуында бір ақау бар екендігі байқалады. Өсіп келе жатқан балаға қолдың икемі мен саусақ моторикасының дамуына жете назар аудара отыру барысында жоғары деңгейде жұмыс жасау керекпіз.

Жаңалыгы: Балалардың дамуында ұйымдасқан оқу-қызметінің барлық салаларында түрлендіріп қолдану. Қазіргі заманғы инновациялық технологияның көптігіне байланысты мектепке дейінгі тәрбиеде ойындар мен жаттығуларды түрлендіріп, жаңа тәсілмен жүргізуді мамандарға көмекші ретінде ұсыну.

Қолдан ұсақ – түйек заттарды жасау- балалардың ең жақсы көретін шығармашылық жұмыстары. Мұндай жұмыс балалардың қиялдарын, ойлары мен бармақтарының ұсақ моторикасын дамытады. Ұсақ қол моториканы дамыту әдістемесі мұндай жағдайда өте тиімді.Саусақ жаттығуларының мағынасы туралы кітаптарда аз жазылған жоқ. Қол саусақтар жаттығулары есте сақтау және назар аудару қабілетін дамытатындығын психологтар айтып кеткен. Тақпақты саусақтар жаттығулары ырғаққа ілесіп қимылдауына және баланың сөйлеу ырғағының қалыптасуына көмектеседі. Сондықтан ойынды ерте сәбилік жастан бастап шынықтырған жөн. Омыраудағы баланың саусақтарының активті нүктелеріне әсер ете отырып массаж жасау керек. Жас жарымдағы баламен саусақ ойындарын бастауға болады.Сәби бала үлкендердің еркелете сөйлеген сөзіне құлақ түріп, әлдиіне бұрыла қарайды да, естіген сөздерді жадында ұстап түсінуге ынталанады. Баланың осы алған мағлұматтарын әрі қарай дамыту үшін сәби кезінен әр түрлі ойындар қолданып білім деңгейін, сөздік құрамын молайту қажет.

Ұлы педагог В.А.Сухомлинскийдің сөзімен айтқанда: «Ойынсыз ақыл ойдың қалыпты дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспетті, ойын арқылы баланың рухани сезімі жасампаз өмірімен ұштасып, өзі қоршаған орта туралы түсінік алады. Ойын дегеніміз – ұшқын, білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты». Ойынның қандай түрі болмасын, ол баланың ойлау, есте сақтау, есіту және де белсенді,енжар сөздік құрамның дамуына тигізер пайдасы мол. 

Қол моторикасын арттыруға арналған ойындар мен жаттығулар баланың тілінің дамуына да әсерін тигізеді. Бала саусақтарымен әр түрлі жаттығулар орындап, үлкен жетістіктерге жетеді баланы сурет салуға үйретеді, ары қарай жазуға да көмектеседі. Егер баланың саусақтары шапшаң жұмыс жасап, иілгіш болса жазуыда әдемі болады.

Саусақ ойындары сөйлеу лексикасының, сөздерін өзара байланысының (диалогты дұрыс жүргізуге, түсінік айтуға т.б.) шындалуына себепші.

Сонымен қатар өзіне- өзі қызмет ету дағдысын қалыптастыру: тиегін өзі салып, өзі ағыту, бауын байлау т.б. Ал ересек топтағы балалар үшін ұсақ моториканы дамыту және қолдың икемділігін арттыруға арналған жаттығулар мектепке дайындықтың яғни, жазу, сызуға үйренудің маңыздысы болып саналады. Тіпті баланың сөйлеу тілі қалыпты болған жағдайда бұл қолын басқаруы қалыпты деген сөз емес. Егер 4-5 жастағы балада бау қиындық келтірсе, ал, ермексаздан тек шар мен ұзынша жабыстырылса және 6 жаста тиек тігу – орындалмас және қауіпті іс болса, онда сіздің балаңыз кінәлі емес.

Балалардың сөйлеу құзыреттілігі жоғары деңгейде қалыптасуы ұсақ моторика тәсілдері мен құрылымына байланысты. Қол қимылы алғаш дамитынын, содан кейін сөйлеу құзыреттілігі дами бастайтынын ғалым М.И.Кольцова жүргізген зерттеу жұмыстарында көрсеткен.Соңғы жылдары біздің әлемде балалардың тіл дамуы төмендеді. Кәзіргі кезде сөз қоры актуалдық проблема. Зерттеудің нәтижесінде балалардың тіл дамуы саусақтың қозғалуына байланысты деген тұжырым жасалды. Сонымен қатар саусақтың қозғалуы, баланың жасына сай болуы керек. Ғылыми тұрғыда, балалардың тіл дамуы жіңішке қол арқылы моториканың жақсы жетіліп дамуы, ол мидың және тілдің жетілуімен тікелей байланысты. Ақыл – ойы кем дамыған балалармен ұсақ моторикасын дамыту мақсатымен күнделікті саусаққа арналған ойындарын ойнап тұрған жөн. Бұл жөнінде ең алғаш Қытайда ІХ – Х ғасырларда анықтап, қол өнерді дамытуға, оның адамға пайдасы жайында кеңінен таратылды, саусақпен істейтін жұмыстарға көп көңіл бөлген.

Балалардың қол моторикасын дамыту маңызы

Жалпы моториканың және саусақтың қозғалуы жетіспеуі тілдік функциясына байланысты. Жазуға бейімделген, жалпы моториканың және саусақтың қозғалуы жетіспеуі мектептің төменгі сыныптарынан бастап, оқуға деген негативтік әсерін тигізуі мүмкін. Қолдың ұсақ моторикасы баланың дамуына, оқуына өте маңызды. Мектепке дейінгі ұйымда жазу емес, жазуға дайындықтың маңызы зор.

Балабақшадағы оқыту – тәрбиелеу жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік қорларын молайту, ауызша сөйлеуге ұйрете отырып, үйренген сөздерін күнделікті өмірде еркін қолдану, одан әрі күнделікті іс – әрекет кезіндегі тілдік қарым – қатынаста қолдана білуге жаттықтыруісіне ерекше мән берілген. Мектеп жасыына дейінгі кезендегі балалармен ойын – жаттығуларын жүргізу – тіл дамытудың негізгі міндеттері болып табылады.Балалармен ойын жаттығуларын жүргізе отырып, оларды айналасындағы заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр – түсін және пішінін ажырата білуге, өмірдегі қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым қатынас жасай білуге үйрету.

Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік ойын жаттығуларын дамыту ісінде тәрбиешінің:

• Балалардың сөздік қорларын дамыту;

• Жаңа іс – қимылды меңгерту;

• Үйренген сөздерін іс – қимылдарын тиянақтап, анықтап, әрі байытып отыру басты міндет болып саналады.

Педагогтар мен балалар психологының мақсаты: ата – аналарға ұсақ моториканы дамыту ойындарының маңыздылығын ұғындыру. Баланы қызықтыруда және жаңа хабарларды игеруіне көмектесуде үйретуді ойынмен алмастыру, алға қойған мақсатына жетуін, тапсырманы орындауда қиындыққа кездессе мойымауына үйрете отырып , аз мөлшердегі жетістіктерін де бағалап, мадақтап қоюды да ұмытпауы керек. Ұсақ моториканың қимылдары мен қолдың икемдігі бас миының құрылымының даму деңгейін көрсетеді.

Кәзіргі кезде баулы ойыншықтардың көбейгенін немен түсіндіруге болады. Бұрын ата – аналарда мұндай ойыншықтар болған жоқ, сонда олар осындай қалыпты деңгейге қалай жетті? Бүгінгі күнде балаларында жалпы моторлық артта қалушылық байқалады, өйткені балабақшадағы балалардың еш бірінде баулы аяқ киім кездеспейді. Бау байлауды үйрету ата- анаға да, тәрбиешіге де қиындық туғызатын болса керек. Осыдан 20 жыл бұрын ата – аналарға, олармен қоса олардың балаларына көп нәрсені қолымен жасауға тура келді: кір жуу, тоқу, тігу т.б. Ал кәзіргі кезде осының бәрін жасайтын машина. Жалпы моториканың дамуының аздығын, соның ішінде қол қимылының аздық себебін зерттей келе қазіргі заманғы барлық баланың жазуға дайын еместігі немесе тілінің дамуында бір ақау бар екендігі анықталды. Осыдан келе мынадай қорытыңды шығаруға болады: егер тілінің дамуында ақау болса, онда бұл ұсақ қол моторикасының мәселесі. Өкінішке орай көп ата- ана қолдың икемі мен ұсақ моториканың даму деңгейінің төмендігін тек мектепке барарда ғана байқайды. Бұл балаға өте ауыр жүк. Жаңа хабарларды қабылдаумен қатар, икемге келмейтін саусақтарымен қарындашпен жазып үйренуі керек.

Егер сіз бірінші сынып оқушысында жазуда қиындық болмасын десеңіз немесе 3 жастағы баланың тілінің дамуында ақау болмасын десеңіз дамыту ойын – жаттығуларын бала туылған соң екі айдан кейін бастаңыз.