«Возрождение и изучение адыгского языка, культуры и быта в ДОУ»

Адыгейский республиканский институт гуманитарных исследований

им. Т. М. Керашева

Научно-практическая конференция, посвящённая дню адыгского языка и письменности

Доклад на тему:

«Возрождение и изучение адыгского языка, культуры и быта в ДОУ»

(на адыгском языке)

Подготовила - воспитатель второй младшей группы МБДОУ «Детский сад № 9 «Созвездие»

Ногарокова З. А.

Майкоп

2018 г.

Адыгабзэм изэгъэш1эн тишэн-хабзэхэм тикультурэ икъызэтенэн к1эл1цык1уыгъып1эм 1оф зэрэщыдатш1эрэр.

К1элэп1у коллективэу сэ 1оф зыщысш1эрэм зэхигъэуцогъэ егъэджэн программэр къэралыгъо стандартым дештэ, ащ лъапсэу и1эр дошкольнэ егъэджэным ипрограммэ техыгъ. «Къызыхъугъэм щегъэжьагъэу еджап1эм нэс», этическэ программэу «Сэры ык1и сидунай» зыфи1орэр къыдыхэлъытагъ. Ащ нэмпык1эу, бэ мыш1эу къыдэк1ыгъэ, адыгабзэм изэгъэш1энк1э к1элэц1ык1у1ыгъып1эхэм апае учебно-методическэ 1эпэ1эгъоу «Жъогъош1эт» зыфи1орэр ти1офш1эн щэтэгъэфедэ ык1и 1эпэ1эгъу дэгъу къытфэхъу.

Тик1элэц1ык1у1ыгъып1э имузыкальнэ пащэу Къудайнэт Анисэт зэхэгъэуцок1о купым хэтыгъ. Программэм хэхьагъэх тик1элэп1ухэмэ я1офш1эгъэ заули. Ахэр адыгабзэк1и урысыбзэк1и къэтыгъэх.

Адыгэмэ шэн-хэбзэ зэхэтык1э дэхабэ я1агъ, гукъаор мы лъэхъанэу тызыхэтым тишэн-хэбзэ дахэхэр мэк1э-мак1эу т1эк1эзых, ащ дыхэтэу бзэри ц1ык1у-ц1ык1оу тш1ок1оды. Ащ пае непэ лъэшэу тишэн-хабзэхэм, тыбзэ якъызэтенэн тына1э тедгъэтыншъы, къытк1эхъухьэрэ сабыймэ бзэр ш1у алъэгъоу, ащымыгъупшэу тишэн-хабзэхэр ахэлъэу тп1унхэ фае. Ар апэрэ пшэрылъэу тик1элэц1ык1у1ыгъып1эк1э тэлъытэ ык1и 1офтхъэбзэ гъэнэфагъхэр зэш1отэхы адыгабзэк1э ар зэк1э зэхэтэщэ: обряд зэфэшъхьафхэр, джэгук1эхэр, орэдхэр. Ахэмэ сабый лъэпкъ зэфэшъхьафхэр чанэу ахэтэгъэлажэх, адыгэ к1элэцык1ухэм афэдэу усэхэми къяджэх, орэдхэр къа1ох, адыгэ къашъохэр къаш1ых.

Мыщ фэдэ 1офтхъэбзэхэр зэш1отхы зыхъук1э хьак1эхэр къетэгъэблагъэх: Адыгэ Хасэм щыщхэр, нэмык1 к1элэц1ык1у1ыгъып1эхэм я1офыш1эхэр, гъэзетэу «Адыгэ макъ», лъэпкъ театрэм я1офыш1эхэр. Тик1элэц1ык1у1ыгъып1э ехьылъэгъэу гъэзет нэк1убгъохэм мызэу, мыт1оу статьяхэр къыхаутыгъ. Адыгэ къэралыгъо телевидением икъэтынхэу «Дэхэбын» ык1и «Гъэсэныгъмрэ ш1эныгъэмрэ» зыфи1охэрэм ти1офш1ак1э фэгъэхьыгъэу къыгъэлъэгъуагъ.

Анахьэу гум къинэгъэ 1офш1эгъэ заулэм ягугъу къэсш1ы сш1оигъу. Ахэр:

- кушъэхапх;

- лъэтегъэуцу;

- нысэщэджэгу (мы 1офтхьабзэр тисабый нахьыжъхэмрэ, Бастэ Асиет зипащэ вокально-этнографическо купэу «Ащэмэз» зыфи1орэмрэ тызэгъусэу редгъэк1ок1ыгъ);

- мэш1ошъхьачэт (быслъымэн мэфэпчъымк1э илъэсык1эр зэрэхагъунэфык1рэр);

- чэщдэс (мы мероприятиер. Адыг къэралыгъо к1элэегъэджэ коледжэу Андрыхъое Хъусен ыц1э зыхьрэм и еджак1охэмрэ, тисабыйхэмрэ зэдэдгъэхьазырыгъ ык1и къэдгъэлъэгъуагъ).

Джыри зы 1офш1агъэ къыхэзгъэщы сш1оигъу. Ар Отечественно зэошхор заухыгъэр илъэс т1ок1ищрэ пш1ырэ зэрэхъугъэм ык1и Советскэ Союзым ил1ыхъужъэу Андрыхъое Хъусенэ илъэс т1ок1ипл1ырэ пш1ык1утфырэ зыщыхъугъэм ехъул1эу зэхагъэуцогъэ творческэ проект. ЗэхэзгъэуцагъэрКъуныж Нафсэт, яп1ш1ык1убгъонэрэ лицеим и музыкально 1офыш1, театрально кружокэу «Арт-студия «Арлекино» зыфи1орэм ипащ, ык1и Къудайнэт Анисэт, тик1элэц1ык1у1ыгъып1э имузыкально пащ.

Мы проектым пьесит1у хэхьагъ. Ахэр: «Хъусенэ ищы1эныгъэ щыщэу зы маф», сабыйхэу илъэситф – хы зыныбжьыхэмрэ тик1элэп1ухэмрэ къызэдаш1ыгъ, ык1и пьесэу «Гости из будущего», яп1ш1ык1убгъонэрэ лицеим иеджак1охэм къагъэлъэгъуагъ.

Мы офтхьабзэу зигугъу къэсш1ыгъэхэм бзэм изэгъэш1эн, икъызэтенэн, тишэн-хабзэ зэхэтык1эхэр къытк1эхъухьэрэ ныбжык1эхэмэ аш1энымк1э мэхьанэшхо я1эу тэлытэ.

Ау гукъаоу щыт нахь мыш1эми къиныгъо гъэнэфагъэмэ та1ок1э.

Анэхь къинэу тапэ къик1рэмэ ащыщ сабыеу къытфащэрэмэ, адыгэ унагъо къарык1рэмэ бзэр зэра1умылъыр, унагъом бзэр зэрэщамыгъэфедэрэо ары. Тэри икъоу адыгабзэк1э тадэгущы1энэу хъурэп, сыда п1омэ тик1элэц1ык1у1ыгъып1э, сабый лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ къек1уал1э, ык1и ар къыдэтлъытэн фае.

Къиныгъохэм ащыщ методическэ, нэрылъэгъу 1эпэ1эгъухэр а лъэныкъомфэгъэхьыгъоу икъоу зэрэщымы1эхэр.

Техническэ 1эпэ1эгъухэри икъу фэдизэу лъэхъаным диштэу ти1эхэп: групэмэ компьютерхэр арытэп, экранхэр ти1эп, видио-аудио материалхэ икъоу ти1эхэп.

Къиныгъо зэфэшъхьафхэр тапэ къек1хэми, тик1элэц1ык1у1ыгъып1э пшъэрылъэу зыфигъэуцужьыгъхэр амалэу ти1эхэм ялъытыгъэу непэ тэгъэцак1эу тэлъытэ.