Тәуелсіздік жылдарындағы айтыс өнерінің дамуы.

Сабақ жоспары

9 сынып

Қазақ әдебиеті

Сабақтың тақырыбы: Тәуелсіздік жылдарындағы айтыс өнерінің дамуы.

Сабақтың мақсаты: білімділік- айтыс туралы ойларын тереңдету. Оқушыларды ізденімпаздылыққа, шығармашылыққа деген ынталарын арттырып, білімдерін кеңейту.

Дамытушылық- оқушылардың айтыс туралы білімдерін шығармашылыққа жинақтап, ойлау қабілеттері мен тіл байлықтарын молайту.

Тәрбиелік- оқушыларға айтыстың ерекшеліктерін таныта отырып, шешен сөйлей білуге, ізеттілікке, имандылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: өнеге сабақ

Сабақтың әдісі: іздендіру, баяндау, жинақтау, салыстыру, талдау,пікірлесу, ой қозғау.

Сабақтың көрнекілігі: қосымша оқулықтар, плакаттар, парақшалар

Сабақтың жүру барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі

Амандасу

Сабаққа қатысымын тексеру

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

ІІІ. Жаңа сабақтың мазмұны.

1. Ой шақыру.

   1. Ақындары айтысының өзіне тән ерекшеліктері

   2. Айтыстың адам тәрбиелеудегі ролі

   3. Айтыстың көркемдік ерекшелігі

Тәуелсіздік алғаннан кейін қазақ айтыс өнерінің дамуы жолында ақ тер-көк тер болып еңбек еткен зиялылардың бірі де бірегейі Жүрсін Ерман  екені елге мәлім. Шындық шыңырауға түсіп тура сөз тұншыққан заманда ақиқатты ақтарған ақындардың аузына қақпақ іздеген адамдарда аз болмады. Осы тұста айтыс өнерінің жолына кесе көлденен болған саясаттың салқын желіне қарсы соққан да Жүрсін болатын. Осы тұста айтыс жанашыры Ж. Ерман ағамыздың мына сөзін ойымызға арқау етейік: «…Тәуелсіздіктің арқасында қазақ тілінің қайтадан бағы ашылды. Халықтың беті қайтадан өзінің тіліне, дініне, тегіне қарай бұ­рыл­ған кезде айтыс қайтадан қызуқандылықпен халыққа қызмет ете бастады. Енді осыны дұрыс пайдаланып отырмыз ба, жоқ па? Дұрыс пайда­ланбаған кездеріміз көп. Айтыста ақиқат ай­тыл­маса, шаншу сөз айтылмаса, биліктегілердің   шамына тиетін сөз айтылмаса, ол айтыс қызық болмас еді. Қоғамды қобалжытып отырған ойларды қозғап айта алмаса, айтыс ешкімге қажет бол­мас еді. Әділетті миссиясы арқылы айтыс қо­ғам­ға қажет болды. Бірақ соны біздің мемлеке­тіміз, қоғамымыз әлі де дұрыс пайдалана алмай отыр» Тәуелсіздік келген­мен бірге сөзімізге де еркіндік келді. Халық болғасын, ел болғасын, еркін ойлы, сауатты, әлемдік жаңалықтардан хабардар ақындардың жас буыны келді де, айтыстың мағынасын, миссиясын мүлдем өзгертті. Айтыс­ты халықтың қызметіне қойды. Енді айтыс билікке қажетті, қоғамдық құрылысқа қажетті сөзді емес, ұлтқа қажетті, халыққа қажетті сөзді айтады. Осыдан айтыстың қадірі артып, ғұмыры ұзарып отыр». Қарапайым халық, бұқара көкейіндегі орындалмай жүрген арман ойларын, санасындағы жүрген шерменді ойларын айтыскерлер жырға арқау еткенде жандары жәй табатыны да ақиқат.

1. «Венн» диограммасы . Бұрынғы айтыс және осы күнгі айтыстар

Бұрынғы айтыс Ұқсастығы Қазіргі айтыс

Демократиялық тақырыптар Көкейтесті мәселелер,

Халық ауыз әдебиетінің түрі, көркемдік ерекшеліктері, сөз шеберліктері

жариялылық басым, мерейтой иесіне

әлеуметтік мәселелер, арналады, бір- бірін

елдегі қоғамдық тартыстар сынау басым

1. Парақшамен жұмыс

   1. Айтыс жырларының көне түрі- бәдік айтысы туралы не білесің?

   2. Салт айтысы неше түрге бөлінеді, қалай аталады?

   3. Қазіргі айтыс ақындарынан кімдерді білесің?

   4. Бұрынғы айтыс ақындары кімдер?

1. Инсерт.

5.Ой қозғау «Айтыс дегеніміз не?» (топтастыру әдісі)

Әр түрлі тақырыпты қамтиды Халық ауыз әдебиетінің бір түрі

Ұлттық өнер Айтыс Екі ақынның өлеңмен

тартысы

Халық өмірінің көрінісі Өнер жарысы

Сөз сайысы

6. Сәккууэй. Бес жолдан тұратын қорытынды

1. Зат есім. Айтыс

2. Сын есім. Киелі өнер

3. Етістік. Айтысады

4. Сезіну. Айтыс- сөз барымтасы

5. Синоним. Ақындар айтысы- ұлттық өнер падишасы

ІҮ. Сабақты қорытындылау

Оқушыларды бағалау

Ү. Үйге тапсырма

1. «Айтыс – киелі өнер» тақырыбында шығарма жазу

2. Тақырыптың мазмұнын баяндау.