Математика сабағында критериалды бағалау туралы түсінік

«Ақсу қаласы М.Омаров атындағы селолық округі

Еңбек ауылының орта мектебі» КММ

ТАМЫЗ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОҚУЫ

БАЯНДАМА ТАҚЫРЫБЫ:

« МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ »

БАЯНДАМАШЫ: АДАРЫШ БАХЫТГУЛЬ

ІІІ деңгейлі сертификатталған,

І-санат, математика пәнінің мұғалімі

2017 жыл

МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА

КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Аннотация: Бұл мақалада оқушылардың өзін-өзі немесе бірін-бірібағалауы, оның білім беру процесіндегі алатын орны, математика сабағында критериалды бағалаудың кейбір мысалдары көрсетілген.

Түйін сөздер: критериалды бағалау, критерий, дескриптор, рубрикатор, жетістік деңгейі

«Оқытушы бағалағанда

олардың іске қатысы жоқ сөздеріне қарап емес,

олардың егістерінің бетіне шыққан жемістеріне,

яғни оқушы жетістігіне қарай бағалау керек»

(Ы.Алтынсарин)

Бүгінгі білім беру жүйесінің ерекшелігі-білім алушының қандай да бір іс-әрекетке құзіреттілігін дамыту болып табылады. Оқушылардың білім нәтижелерін бағалау оқыту үдерісінің маңызды бөлігі болып табылады.

«Бағалау» термині «бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін немесе өзін-өзі бақылау жағдайында өзінің дербестүсінігін мұқият бақылауы болып табылады.Өз кезегінде, білім беру сапасын жоғарылату оқушылар білімін бағалаудың нақты критерийлерін жасауды талап етеді. Бағалаудағы ерекше амал - критерий арқылы бағалау болып табылады.

Критериалды бағалау-бұл білім берудің мақсаты мен мазмұнына негізделген оқушының оқу-танымдық құзырлығын қалыптастыруда алдын-ала белгіленген жетістіктермен салыстыру үрдісі, яғни белгілі  бір  критерийлер  арқылы бағалау болып табылады.

Математиканы оқытуда критериалды бағалаудың мақсаты:  

1.Математиканы оқыту сапасын жоғарылату

2. Оқушылардыңбілімін  міндетті деңгейден мүмкін деңгейге жетелеу.

Критериалды бағалаудың міндеттері:

1.Сабақтың әр  бөліктеріндегі әр оқушының дайындық деңгейін анықтау;

2.Бағдарламаға сәйкес оқу мақсаттарын орындау қабілеті;

3.Жеке оқушының даму жетістігін бақылау;әділ бағалау;

4.Оқушының білім алу барысындағы қателіктері мен олқылықтарын айқындау;

Критерийдің мазмұны:

Бағалау критерийлері - оқытудың мақсатын және ара-қатысының белгісі.
Дескриптор - жетістік деңгейінің сипаттамасы.

Білім сапасын бағалау жүйесінде жаңарту мәселесі:

1. Оқушы танымындағы өзгерістер мен білім саласындағы қайшылықтар   

2.Әлеуметтік сұраныстардың өзгеруі

Ұстанымдар негіздері:

1.Дескрипторлар оқушыға алдын-ала белгілі болуы шарт.

2.Оқушы өз білім деңгейін анықтай алуы қажет.

3.Нақты білімділік мақсатты бағалауы қажет.

Қалыптастырушы  бағалау - күнделікті алған білімінің меңгеру деңгейін анықтайды; негізгі бақылау жұмысына  дейін білімін жүйелейді; 

Кездескен қиыншылықтарын қалыпқа келтіруге оқушыға мүмкіндік береді.

Негізгі бағалау белгілі бір  тақырыпты қорытындылау мақсатында орындалады; негізгі бағалаудағы оқушының алған бағасы тоқсандық баға болып табылады. Негізгі бағалауда барлық критерийлер   барынша қолданылуы керек.  Критерий оқушының жас ерекшелігіне,  бағдарламаға сай алынады.Критериалды бағалау технологиясы (1-кесте) оқушы бойындағы үрейленуді басады , жауапкершілік  қабілетінің дамуына ықпалетеді.[МАН,  55 бет]

1-кесте. Блум таксономиясы бойыншакритериалды бағалау технологиясы

Мен өз сабақтарымда биыл критериалды бағалауды жиі қолдандым, яғни сабақтың басында оқушылар нені білуі тиіс, не нәрсеге қол жеткізу керек деген мақсатпен сабақтың критерийін интерақтивті тақтаға жазып көрсетемін немесе әр оқушыға қағазға жазылған күйде сабаққа құрылған критерийлерді таратамын. Жалпы критерийлерді әрдайым өзім құрастырып қана қоймай, кейбір тақырыптарды оқушылармен бірігіп құруға дағдыландым.

Сабақта да оқушылар қандай дәрежеге жеткеніне көз жеткізу қашан да тиімді. Критериалды бағалау арқылы оқушылар өздерінің алған білім көлемін шамалай алады деп ойлаймын.

Сабақтың келесі кезеңдерінде постер немесе кластерін қорғауда «Постер қорғау критерийін» оқушылармен бірлесіп құрдық (2-кесте).

2-кесте.«Постер қорғау» критериі

Критериалды бағалауда міндетті түрде дескрипторлар құрылуы керек. Дескрипторда оқушының жетістік деңгейінің дәл сипаттамасын және оларға берілетін ұпай санын көрсетілу керек. Мысалы.11-сыныпта геометрияда «Пирамида» тақырыбынан өздік жұмысты бағалау критерилері(3-4 кесте)

3-кесте. Өздік жұмысын бағалау критериі

4-кесте. Критерий ұпайларын 5 балдық бағаға ауыстыру шкаласы

Оқушы осындай аралық бақылау жұмыстарды орындай отырып, өзінің жетістігін бағалайды, қорытынды бақылауға дайындалады.

Сондай-ақ, критериалды бағалауды оқушыларды ғылыми-зерттеушілік жұмыстарға дайындағанда да қолдану өте тиімді. Себебі мұнда оқушылар кері байланыс жасау кезінде 1)ненің жақсы болғанын;2)нені жақсарту керектігін; 3) ескерту мен көрсетуден кейін қажетті түзетулер енгізу керектігін білу мүмкіндігіне ие болады. Осы рубрика бойынша мінсіз таныстырылым дайындауға болады (5-кесте).

5-кесте. Зерттеу жұмыстарын бағалау үшін рубрика

Жоспарлы сабақтарға критерий құра отырып, берілген критерийлер арқылы мен оқушыларымның  өзін-өзі бағалауда, бірін-бірі бағалауда олардың сабаққа деген ынтасының, өзіндік ойы, пікірі қалыптасқанын, есте сақтау қабілеттерінің , пайымдау, ажырату, жаңа бір ой түю,  бір-бірінің , мұғалімнің алдында жауапкершіліктері артқанын аңғардым. Оқушыларды бағалауда әділдік пайда болды, берілген критерийлер бойынша неге қол жеткізгендерін, нені білу қажет екендіктерін  біліп отырды. Критериалды бағалау арқылы  оқушылар  өз деңгейлерін анықтай алды.  Бұл олардың білім деңгейлерін  көтеруіне  ықпалын  тигізді. Өзін-өзі бағалау мен өзара бағалаудын тиімділігі, бұрын тақтаға шығып, сабақ айтуға ұялатын оқушылар өздерін еркін ұстай бастады, сабаққа деген ынтасы артты, сенімділік пайда болды және олар бір-біріне көмектесе отырып және олар бір-бірін бағалау арқылы әділ баға қоя бастады.

«Тұжырым жасай білген адам, алдына мақсат та қоя біледі» деген екен белгілі шығыс ойшылы. Олай болса, бағалауға деген көзқарасымызды өзгертсек, сабақтарымызға критерий арқылы бағалауды енгізіп,  оқушыларымыздың тұлғалық бағытын белсенді позицияға бағыттасақ, тұлғаны өзіндік жауапкершілікке, нәтижеге жеткізу, ал оқушыларымыз  әр сабақта белгілі бір нәтижеге жету барысында еңбектенсе, оқушы да,  мұғалім де  өз еңбектерінің табысын көре алады деп ойлаймын.

 Критериалды бағалаудың басты ерекшелігі:  алдын ала ұсынылған  бағалау шкаласының ұсынылуы, оның  анық айқындылығы, бағаның әділ қойылуы, өзін бағалауға мүмкіндіктердің берілуі. Критерий оқыған  бағдарламаға сай алынады.  Әрбір жетістік балмен және дескриптор арқылы белгіленеді. 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Нұсқаулық   (ІІІ негізгі деңгейге арналған) www.cpm.kz

2. Блум таксономиясын оқу үрдісінде пайдалану әдістемесі Әдістемелік

құрал, Орал қаласы 2013ж

3. Жаңатұрпаттымұғалімніңкәсібиіскерліксапалары Қазақстанмектебі

журналы, №9 2011ж,24-бет

4. Педагогикалық альманах журналы. №3,2016жыл 53-бет,Оразаева З.Н;

Карманова К.М. «Қалыптастырушы бағалаудың оқуға ықпалы »

6.

http://zkoipk.kz/kz/2015smart1/1510-conf.html

7.https://infourok.ru/matematika__sabaкtarynda_kriterialdy_baalaudy_oldanu

«Математика сабағында критериалды бағалау»

Адарыш Б.

ТАМЫЗ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОҚУЫ 2017

Еңбек орта мектебі

« Оқытушы бағалағанда

олардың іске қатысы жоқ сөздеріне қарап емес,

олардың егіндерінің бетіне шыққан жемістеріне, яғни

оқушы жетістігіне қарай бағалау керек »

(Ы.Алтынсарин)

• .

Анықтамасы:

• Критериалды бағалау- бұл білім берудің мақсаты мен мазмұнына негізделген оқушының оқу - танымдық құзырлығын қалыптастыруда алдын - ала белгіленген жетістіктермен салыстыру үрдісі.

• Критерий нені үйрену керектігін көрсетеді, ал дескриптор қалай үйренуге болатынын көрсетеді. Критерий беру оқушының оқып үйренуде неге назар аудару керектігін білуге мүмкіндік береді.

Формативті бағалау

• Күнделікті тәжірибеде қолданылады (сабақ сайын, күнбе күн);
• Алға басуды қамтамасыз ететін кері байланыс;
• Оқушыға да, мұғалімге де қолайлы бағалау формасы;
• Мұғалімге сыныптың үлгірімін қадағалауға көмектеседі; формативті бағалау қалыптастырушы, ынталандырушы функцияларды атқарады

Суммативті бағалау

• Бірнеше уақыттан кейінгі оқу нәтижесін көрсететін суммативті немесе қорытынды бағалау (емтихан, қорытынды тест, білім кесіндісі т.б)
• Формасы мен бағалау әдісін мұғалім айқындайды
• Блум таксономиясы бойынша Бағалау критерийлерін анықтау

Блумның ж ү йесі

• Бағалаудың шынайылығы

• Өзін-өзі бағалау;
• Деңгейлеп бағалау (Бір билетте екі немесе үш деңгейлік тапсырма болады);
• Жұптық бағалау; Балдық бағалау; Кері байланыс арқылы бағалау;

Нәтижесінде:

• Әр оқушы барлық пәннен екіліксіз оқуға кепілдік алады;
• Оқушының бір бағытта болса да қабілеті ашылады (қабілетсіз бала болмайды);
• Дарынды бала жан-жақты дамуға мүмкіндік алады;
• Рейтинг жүйесі бойынша «қосу» әдісімен балл жинау арқылы оқуға деген қызығушылығы артады.

Критериалды оқытудың маңыздылығы:

Мұғалім үшін:

• Әрбір оқушының өзгешелігін ескере отыра жеке білім алу траекториясын құру .

Оқушы үшін:

• Берілген бағалау к ритерийлерін түсіну,қолдану,жұмысын бағалай білуі .

Ата-ана үшін:

• Баланың білім алуындағы өсу деңгейін қадағалауы.

Критериалды бағалау міндеттері

• Сабақтың әр бөлігіндегі әр оқушының дайындық деңгейін анықтауға
• Бағдарламаға сәйкес оқу мақсаттарын орындау қабілеті
• Жеке оқушының даму жетістігін бақылауға
• Оқушының білім алу барысындағы қателіктері мен олқылықтарын айқындауға
• Оқу бағдарламасының тиімділігін саралауға

Критериалды бағалаудың пайдасы.

Нақтылық

1

әділдік

2

ынталандыру

3

белсенділік

4

Жеке тұлға

5

5

Критериалды бағалау жүйесінде қолданылатын терминдер

• Критерий –оқу мақсатының нақты тұжырымы
• Рубрикатор -оқушылардың әрбір критерий бойынша жетістіктерінің
• толық түсіндірмесі
• Дескриптор -нақты ұпайдың жетістік деңгейі
• Қалыптастырушы бағалар оқушы өзінің жетістіктері немесе
• біліміндегі олқылықтар туралы ақпарат алатын кері байланыстың

функциясын атқаратын ағымдағы бағалар

• (Суммативті) Негізгі бағалар -тарау немесе модуль бойынша
• бақылау жұмысына қойылатын бағалар
• Қорытынды бағалар -Негізгі бағалар негізінде қойылатын бағалар

Бағалау критерийлері

Қандай да бір жұмыстың белгіленген талаптарға сәйкес орындалуын бағалайтын ереже. Ол әрбір жұмыстың орындалу дәл анықтауымен сипатталады.

• А критерийі - Білу және түсіну
• В критерийі - Қолдану
• С критерийі – Анализ және синтез
• Д критерийі – Коммуникация

Математика пәні бойынша оқушылардың жетістіктерін бағалаудың жалпы критерийлері

Критерий

А

Ғылыми білу және түсіну

В

Оқушылар жетістіктерінің ең жоғары деңгейі

Ғылыми зерттеу

6

С

6

Коммуникация /Презентация/

Д

Рефлексия

6

Қорытынды

4

22

Математика бойынша жалпы бағалау критерийлерімен таныстыру.

Критерийлер

Критерий сипаттамасы

А

Критерийлер бойынша ұпайлар

Білу және түсіну

6 ұпай

Терминологиясы:

нақты фактілерді; спецификамен жұмыс істеу әдістері мен құралдарын білу. Білу – алдын-ала меңгерген ақпаратты есте сақтаумен анықталады. ( еске түсіреді)

• Оқушылар математика тілін,заңдарын,заңдылықтарын терминдерін және ұғымдарын қолдана алады
• Оқушылар ғылыми ақпараттарды қолдана алады
• Оқушылар ақпаратты таныс және дәстүрлі емес проблемаларды шешуге қолданады
• Оқушылар математикалық білімдерін,біліктерін және дағдыларын таңдайды және қолданады

Ақпараттық материалдардың мағынасын түсіну

А max 6

( сезіну)

Критерийлер

В

Критерий сипаттамасы

Қолдану

Жалғыз немесе ең жақсы жауабы бар мәселені шешу үшін алдын- ала меңгерген жаңа нақты жағдайларда қолдану.

Критерийлер бойынша ұпайлар

Білім, білік және дағдыларды қолдану – оқушылардың өмірге дайындаудың маңызды шарты, оқу – тәрбие үрдісінде теория мен практиканың байланысын тағайындау бағыты. Оларды қолдану оқу үрдісінің өрлеуін, оқушының өз күшіне сенімін арттырады.

6 ұпай

• Оқушылар есептерді шешудің тиімді тәсілдерін таба алады
• Оқушылар дұрыс шешім қабылдай алады
• Оқушылар нақты математикалық дәлелдеулер орындай алады
• Оқушылар нәтижені сауатты жаза алады
• Оқушылар есептің нәтижесін бағалай алады
• Оқушылар нәтижені қодана алады

B max 6

Критерийлер

С

Критерий сипаттамасы

Анализ:

Анализ және синтез

Критерийлер бойынша ұпайлар

Ақпараттық материалдарды құрамды бөліктерге жіктеу, себептерді немесе салдарларды анықтау, ой – қорытуларды және немесе жалпы ережелерді негіздеу үшін дәлелдерді табу арқылы әртүрлі қорытынды алу үшін осы ақпаратты оқу (және ұйымдастыру құрылымын түсінуге тырысу)

6 ұпай

Синтез:

• Оқушылар ғылыми ақпаратты жүйелі түрде жеткізе алады
• Оқушылар терминдер мен ұғымдарға түсінікті ақпарат бере алады
• Оқушылар есептің шешімін анық және түсінікті береді
• Оқушылар ақпараттық және коммуникативті технологияларды пайдаланып зерттеуді жоспарлауды біледі
• Сараптама жасай алады
• Оқушылар сауатты және қабілетті

( ақпаратты түрлендіру )

Жаңа немесе ерекше нәтиже алу үшін алған білім мен білікті креактивті немесе жан – жақты қолдану.

С max 6

Критерийлер

Критерий сипаттамасы

Д

Коммуникация

Барлығы :

Критерийлер б/ша ұпайлар

Коммуникация:

4 ұпай

22 ұпай

Монологтық және диалогтық сөйлеу формуларының тәсілдерін пайдалана отырып басқаларға өз позицяисын жеткізу.

Басқа позициялардытүсіну.

Оқушылар математикалық модельдер құрастырады және зерттейді

(көзқарастарды, қызығушылықтарды). Бір нәтижеге келу үшін адамдармен ақылдасып, олардың көзқарастары мен қызығушылықтарын ескеріп, келісім жасай білу.

D max 4

Күнделікті өмірде нәтижесі қандай болатынын біледі

Бағалауға критерийлері анықтайық.

Суреттердің қандай детальдары

негізгі немесе маңызды болып саналады?

№

Критерий

1

2

Ұпай саны

Берілген суреттің барлық элементтері түгел болуы ( шатыры, әйнегі, есігі, үйдің мұржасы)

Түсі қолданылған түстер немесе бояулар саны

2

3

1

Өлшемі ( сурет салуға берілген бетті түгел қамтуы)

4

Бірбүтіндігі – 1 ұпай ( суреттің аяқталуы немесе салынып бітуі)

1

Барлық ұпай саны 5

1

«Пирамида» тақырыбына өздік жұмысты бағалау критерилері

Критериі

Сriteria

Дескрипторы

А (Білу және түсіну)

Descriptor

Есептің сызбасын дұрыс сызды

Жетістік деңгейі

Критерий

The level of achievement

Дескриптор

Биіктікті табуға қажетті белгісіз элементті, көмекші фигураны дұрыс анықтады

№ 1.«Пирамиданың табан-диагоналі 16 см-ге тең тік төртбұрыш. Пирамиданың әрбір қыры 10 см, пирамиданың биіктігін табыңдар»

1

1

Белгісіз элементті табуға керекті теорема, формулаларды дұрыс тауып қолданды

Пирамиданың биіктігін тауып, есептің жауабын дұрыс берді

1

1

барлығы: 4 ұпай

«Пирамида» тақырыбына өздік жұмысты бағалау критерилері

Критериі

Дескрипторы

Сriteria

В (Қолдану)

Descriptor

Критерий

Биіктікті табуға қажетті белгісіз элементті, көмекші фигураны дұрыс анықтады

Жетістік деңгейі

The level of achievement

Дескриптор

Есептіңсызбасындұрыссызды

№ 2.

1

«Пирамиданың табан- қабырғасы 12 см-ге тең теңқабырғалы үшбұрыш. Оның әрбір бүйір қыры табан жазықтығымен 45 0  бұрыш жасайды. Пирамиданың биіктігін табыңдар»

1

Белгісіз элементті табуға керекті теорема, тұжырымдаманы дұрыс тапты

Белгісіз элементті табуға керекті формуланы дұрыс қолданды

1

1

Пирамиданың биіктігін тауып, есептің жауабын дұрыс берді

барлығы: 5 ұпай

1

«Пирамида» тақырыбына өздік жұмысты бағалау критерилері

Критериі

Дескрипторы

Сriteria

C. (Талдау, жинақтау)

Критерий

Есептіңсызбасындұрыссызды

Descriptor

Жетістік деңгейі

Есепті шығаруда қолданылатын формулаларды дұрыс жазды

№ 3.

The level of achievement

Дескриптор

1

«Үшбұрышты дұрыс пирамиданың табан қабырғасы 4 см, биіктігі 6 см. Пирамиданың бүйір бетінің ауданын табыңдар»

1

Белгісіз элементтерді дұрыс анықтап, көмекші сызбалар сызды

1

Белгісіз элементті табуға керекті теорема, тұжырымдаманы дұрыс тапты

1

Белгісіз элементті табуға керекті форму-ланы дұрыс қолданып, оны дұрыс тапты

1

Пирамиданың бүйір бетінің ауданын тауып, жауабын дұрыс берді

1

барлығы: 6 ұпай

«Пирамида» тақырыбына өздік жұмысты бағалау критерилері

Критериі

Сriteria

Дескрипторы

D (Pефлексия)

Descriptor

Дұрыс пирамиданың биіктігі мен апо-фемасынын сызбасын дұрыс сызды

Жетістік деңгейі

Критерий

The level of achievement

Дескриптор

Екеуінің байланыстыратын көмекші фигураны көрсете білді.

№ 4.

1

«Дұрыс пирамиданың биіктігі мен апофемасы тең болуы мүмкін бе ?»

2

Көмекші фигураны пайдаланып, биіктік пен апофеманы салыстырып, дұрыс ой қорытындысын жасады.

2

барлығы: 5 ұпай

«Пирамида» тақырыбына өздік жұмысын бағалау шкаласы

«5» - 17 - 20 балл (100%-89%)

«4» - 14 - 16 балл (75%-88%)

«3» - 11 - 13 балл (61%-74%)

«2» - 0 - 10 балл (60%-дан төмен )

“ Ойлаудың бес гүлі” стратегиясы бойынша бүгінгі жұмысымызға РЕФЛЕКСИЯ жасап көрейік.

Қызыл сары - ақпарат ( Не білдіңіз? Нені білгіңіз келеді? Ақпаратты қалай аламыз?

Қызыл гүл - сезім және интуция. ( Бүгінгі сабақ қандай сезімдер туғызды?)

Сары гүл - позитив ( Сабақ барысында сіз қандай жетістіктерді атап өтесіз?)

Жасыл гүл - креативтілік ( Сабақ барысында

сіз қандай жаңа идеяларға келдіңіз?)

Қызғылт гүл – Үрдісті басқару. ( Осы сабақтан кейін сіз қалай жұмыс істейсіз?)

«Адамзат табиғатының терең қасиеттерінің бірі адамдардың өз дәрежесінде бағалауына деген құштарлық болып табылады.»

У. Джеймс