Су ?оры-халы? байлы?ы

Та?ырыбы: Су ?оры - халы? байлы?ы
Су ж?ргізер тіршілікті? тамырын,
Су жо? болса тіршілік тамам бауырым
Суды? біздер біле т?ра ма?ызын,
К?п бол?ан со? ?мытамыз ?адірін. 
Ма?саты;
Тірі ж?не ?лі таби?атта ж?ретін т?рлі процестер мен ??былыстарды? адам тіршілігіне ж?мсалатын заттарды? ішінде суды? ма?ызы зор. М?здарды, батпа?тарды ?осып есептегенде, жер бетіні? 77,5% - ын су алып жатыр. Су ?орларына – м?хиттар, те?із, ?зен, к?л, жер асты сулары, м?зды?тар, атмосферада?ы ыл?ал кіреді.
Міндеті;
1.Халы??а суды? ма?ызы мен оны? пайдасы жайлы ??ым беру.
2.Суды ??ыптап ж?не оны тиімді пайдалану.
3.?зен к?лдердегі суларды тазарту.
?зектілігі:
Су ресурстарыны? “м?хит-атмосфера-жер-м?хит” системасында?ы айналым процестерінде тамаша бір ?асиеті - ?здігінен ?айта ?алпына келу ?абілеті. Сонды?тан таби?атты ?ор?ауды? аса ма?ызды міндеттеріні? бірі таби?и суларды? осы ?асиетін са?тап ?алу?а барынша м?мкіндік жасау. Планетамызда?ы адамзатты? т?щы суды пайдалануы жыл сайын ?сіп келеді. Ал, м?хиттарды?, те?іздерді? т?зды сулары шаруашылы?та мардымсыз болса да ?олданылып ж?р. Бізді? республикамызда су т?щыт?ыш станциясы А?тау ?аласында ?ана бар. Егер ерте кезде, бір адам басына ша??анда, т?улігіне 12-18 литр су пайдаланса, XX ?асырда м?дениеті дамы?ан елдерде оны? шамасы орта есеппен 200-400 литрге жетіп отыр
Болжам;
Су ?оры – халы? байлы?ы, ?кінішке орай жер бетіндегі т?щы суды? ?оры ?те аз. ?зендер мен к?лдердегі т?щы суларды? ?оры, гидросфера ресурсыны? бір пайызына да жетпейді екен. ??рлы? бетіні? ?р т?рлі жерлеріндегі т?щы суларды? ?орлары ?р т?рлі. Мысалы, Аляскада 1 адам?а 2 миллион м3, Жа?а Зеландияда 100 мы? м3, б?ры??ы Ке?естер Ода?ында 18,3 мы? м3, ал ?аза?стан Республикасы т?щы су ?оры тапшы мемлекеттер ?атарына жатады. ?аза?станда 1987 жылы халы? шаруашылы?ына ж?мсал?ан суды? жалпы м?лшері 38 км3-ге жетті. 
Кіріспе
Су – б?л шексіз те?іздер мен м?хиттар, а?ысты ?зендер ж?не м?лдір к?лдер. Дегенмен су тек ?ана к?ре алатын, ысты? к?ндері с??гіп кететін су айдындарында ?ана болмайды. Суды? к?лемді б?лігі адам к?зінен тыс жер астында жасырын?ан. Б?ндай су айдындары жер асты сулары деп аталады.
Жер асты сулары ?зіні? ерекшелігі ж?не ??рылысы бойынша жер ?стінде орналас?ан судан ерекшеленеді. Жер асты сулары жерге жауатын жауындардан толы?тырылады. Дегенмен б?ндай толы?тырулар біркелкі емес, ?йткені к?п жа?дайда жергілікті жерді? рельефінен, жауын т?рінен, сондай-а? жа?сы ?ткізетін ж?не суды ?стап т?ра алатын топыра?тан да байланысты болады, ол асты??ы ?абат?а ?ту ?шін жол бермеуі де м?мкін. Б?дан ?зге, жер асты сулары ?з ?орын жер ?сті су айдындары есебінен де толы?тырады.
Су туралы ма?ал-м?телдер
Таулы жер б?ла?сыз болмас,
Сулы жер ??ра?сыз болмас.
Су ж?рген жер береке,
Ел ж?рген жер мереке.
Су патшасы – м?рап,
Т?н патшасы – шыра?.
Су - ырысты? к?зі,
Е?бек кірісті? к?зі.
?з кезегінде жер асты сулары осындай су айдындарын ?здері ?оректендіреді. 
Жер астына т?сіп су, ?детте, бір жерде жина?талмайды, ?зіні? орналасу за?дылы?ы болады. Солай су ерекше жо?ар?ы ж?не т?менгі ?абатты ?йымдастырады. Т?менгі ?абатта суды? е? кіші к?лемі болады. ?лкен к?лемді су жо?ар?ы ?абат бойынша ?йлестіріледі. Б?л жерді? т?менгі де?гейіне суды? ?туі ?те ?иын, ал жо?ар?ысында – су жина?тала алатынды?мен т?сіндіріледі. Жо?ар?ы ?абат ?лі де ?ш де?гейден ?алыптасады – жо?ар?ы, орта??ы ж?не т?менгі, ?р?айсысы ?зіні? суды ?ткізу ерекшелігімен сипатталады. 
Жо?ар?ы айма?та адам шаруашылы?та ?олданатын су жина?талады. Орта??ы айма?та, ?деттегідей минералды? сулар орналасады. Ал т?менгі, іс ж?зінде су алмасу болмайтын айма?та жер ?сті т?зды?ы деп аталатын к?птеген ??рауыштар мен элементтер ерітілген су болады. 
Жер асты сулары ?андай ?абатта жат?анына байланысты ?з сипаттамасын ?згерте алады. Осы?ан байланысты жер асты суларыны? ?ш т?рі белгілі. Бірінші т?рі жетекші деп аталады. Б?л – жер ?стіне е? жа?ын орналас?ан сулар. Дегенмен жетекші жеткілікті т?ра?ты емес. Б?л ?абаттан ??р?а? ауа-райы кезінде су толы? кетіп ?алуы м?мкін, ал ?здіксіз жауы-шашын н?тижесінде ?айта пайда бола алады.
Жетекші сулардан т?мен топыра? сулары орналасады. ?деттегідей, топыра? сулары шеткі, су?а берік ?абатта болады. Одан т?мен а?ынды сулар орналасады. Екінші атауы – артезианды? сулар. Б?л жер астыны? су ?абаты аума? рельефіне байланысты.
2, Тазартыл?ан су
?мір бойына ластан?ан су?а тап бол?ан адам оны ішу ?шін суды ?андай т?сілмен с?зу керек екендігін ойластыра бастады. Б?дан шы?у жолын суды? ?зі к?рсетті. Суды? жо?ары температура кезінде бу?а айналу ?асиеті бар. Осындай т?сілмен суды? ??рамында бар к?птеген ?зге б?лшектерден б?лу шешілді. Б?ндай суды тазалау ?рдісі дистиляция, ал ??ралды? ?зі дистилятор деп аталды. 
Тазартыл?ан су толы? с?зілген с?йы?ты? болып саналады. Б?нда ?оспаларды?, т?здар мен ?атты б?лшектерді? е? аз м?лшері ?ана бар. Дегенмен тазартыл?ан суда ?осымша ??рауыштар толы? жо? деп айту?а болмайды. Суды? ?зге ??рауыштармен тез ?зара ?арым-?атынас?а т?су ?асиеті бар. Ал б?л суды дистиллятор ар?ылы айда?анда, осы металдар атомы е? кішкентай м?лшерде су?а т?суі м?мкін. Дегенмен б?л суды? таза болуына кедергі келтірмейді. Су ж?з пайыз еш?андай ?оспасыз болуы ?шін суды деиондайтын арнайы ?ондыр?ылар пайдаланылады. Сондай-а? ?те таза суды дистиллятордан бірнеше рет ?ткізу ар?ылы да алу?а болады. Солайша бидистиллят алынады. Дистилденген суды, ?деттегідей, ?нерк?сіпке немесе медицина?а алады. Осылай тазартыл?ан су негізінде кейбір д?рілер жасалады. Ал кішкентай электр ?ткізу ?абілетіні? ар?асында дистиденген су ?ндірісте таптырмайтын зат. 
?з ?лкемізді? су ?орларына келетін болса? Жамбыл облысыны? барлы? ?зендері Арал те?ізі алабына жатады. ?ыр?ызстан жерінен бастау алатын Шу, Талас, Аса ?зендері облысты? негізгі ?зендері болып табылады.
Облыс к?леміндегі жер?сті суларыны? сапасын зертханалы? талдауда ?ткен жылмен салыстыр?анда 2006 жылы Шу, Талас, Аса ?зендерінде ластану индексіні? ?скендігі бай?ал?ан.
Жалпы облыс бойынша ласта?ыш заттар т?гінділері “Шола?тау” таукен ?ндіру комбинаты, Шатырк?л руднигі, А?ба?ай таукен металургиялы? комбинаты, “Монолит ” ашы? акционерлік ?о?амы сия?ты к?сіпорындардан болып отыр?анды?ы расталып отыр.
?орта айт?анда, су - ?мірді? н?рі, ол - ?мірді? ?зі, сонды?тан да оны аялау, оны к?зімізді? ?арашы?ындай са?тау – б?рімізді? таби?ат алдында?ы азаматты? борышымыз. Таби?ат тепе-те?дігі таби?атты? міндетті за?дылы?ы, оны о?ып-?йрену, танып білу ?рбір адамны? жо?ары саналы, экологиялы? м?дениеті ?алыптас?ан т?л?а екендігіні? белгісі.
3. Ал енді ?орыта келгенде таби?ат ана бізді аяалап,?астерлеп,еш планетада жо? суды бізге сыйла?ан. Ата-бабамыздан ?ал?ан таби?и м?раларды? е? бастысы су к?зі болып табылатынын біле білген ж?н. ?аза? хал?ы «суды? да с?рауы бар деген». Су – б?л шексіз те?іздер мен м?хиттар, а?ысты ?зендер ж?не м?лдір к?лдер. Дегенмен су тек ?ана к?ре алатын, ысты? к?ндері с??гіп кететін су айдындарында ?ана болмайды.??рметті достар суды аяалап,оны ?астерлеп к?ту керек екенін естен шы?арма?ыздар. Сусыз тіршілік к?зіні? жойылатыны айдан аны?.
Ал ?адырлі достарым
Осы мені? жоспарым.
Суды са?тап ж?рейік,
?астерлеп оны к?тейік.
4. ПАЙДАЛАНЫЛ?АН ?ДЕБИЕТТЕР:
1. Баешов ?.Б. “Экология ж?не таза су проблемалары” 2003 ж.
2. Д?рібаев Ж.Е., Баешов ?.Б., Серма?ызов С.С. “Экология”, “Астана”, “Д?некер”. 2005 ж.
3. Шілдебаев Ж. “?ызы?ты экология”.
4. Бушман Л.Н. “Ш?лімізді ?андыра аламыз ба?” 2002 ж.
5. Ас?арова ?.Б. “Экология ж?не ?орша?ан ортаны ?ор?ау”. 2005 ж.
6. “География ж?не таби?ат” журнал. №2, 2006 ж.
7. Облысты? экологиялы? орталы?. 2006 ж. м?ліметтер.