АЧЫКЪ ДЕРС
«Сыфатфииль» 7 сыныф
Дерс мевзусы: «Сыфатфииль» Умумий
малюмат.
Дерс макъсады: мевзунен таныштырмакъ; сыфатфииллерни япмагъа ве ишлетмеге огретмек; нутукъларыны инкишаф этмек; иш ве ишсевер адамларгъа урьмет ашламакъ.
Дерс донатылувы: видеотехника, презентация «Сыфатфииль»
ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ
1.Тешкилий къысым !
Селям алейкум, урьметли балалар
Чанъ чалына, чанъ чалына!
Эм буюкни, эм баланы
Иш-окъувгъа давет эте.
Дей :Къыбырда, вакъыт кете!»
Ким ичюндир сонъ къакъыла,
Ким ичюндир ильк чанъ,
Шай олса да, бугунь давран!
2. Эв вазифесини пекитюв «Зеиний уджум»
А) Догъру фикирни бельгиленъиз.( 2.слайд )
-Алфииль джумледе эксериетнен ал, базан хабер олып келе.
-Алфииль мустакъиль сёз чешитидир.
-Алфииллер тюсленмезлер – озь формасыны денъиштирмезлер
Б) Сёзлер такъымында бирер арткъач сёз тапынъыз .(3.слайд)
Бель,сель,кель,тель
Табип,севип,корип,язып.
Окъумакъ,чалышмакъ,пармакъ,парламакъ.
В) «Бу ресимлер не айта?» (4.слайд)
Ресимлер ичинде фразеологизимлер сакълангъан.Оларны тапынъыз.
В) Фразеологизимлернинъ манасыны анълатынъыз. (5.слайд)
Башкъа минмек Акъыл къоймакъ
Фииллерден алфииль япынъыз .
КЪОЗУЛАР . (6.слайд)
Г) Метинни окъунъыз. Нокъталар ерине керек олгъан алфииллерни къошунъыз.
(7.слайд)
Керим голь янында къозуларны бакъа эди. Бираз вакъыттан сонъ … къала …. бакъса, къозулар ёкъ. О, къозуларны… башлай. Керим къаягъа … чыкъа.
Андан этрафны козь эте. Бакъса, къозулар дереде … юрелер. Керим оларгъа … бара.
Бир даа къаягъа къартал къона. Къозулар къычырыша. Керим къарталгъа таш ата. Къартал .юкъары котериле ве … кете.
Керим къозуларны къайтара ве эвге таба айдай.
Сёзлер: отлап, учып, чапып, къыдырып, тырмашып, юкълап,Уянып.
3. Янъы мевзугъа кечюв. Янъы мевзу илян этиле ве дефтерге яздырыла.
Оджанынъ кириш сёзю .(8.слайд)
-Бир заманда бар экен, бир заманда ёкъ экен.Дюньяда –къан, -гъан –кен,-ген,-джакъ,- джек,-р ве –ыр,-ир,-ар,-ер ялгъамалар яшайлар.Янъгъызлыкътан оларнынъ джаны сыкъыла.Ялгъамалар фиильге бармагъа къарар этелер.Озьлериниъ янъгъызлыгъы акъкъында тасвирлейлер.Фииль оларгъа айта: «Багъышлайым сизге энъ къыйметли шеимни – «негизимни.» «Сагъ ол!» джевап берелер ялгъамалар ве яваштан негизге къошулалар.Чиркин, битмеген сёзлер пейда ола. Кене ялгъамалар эфкярланып ёлгъа чыкъалар.Оларгъа бир мераметли Сыфат расткеле. Сыфат ялгъамаларны динълей ве ярдым эте. «Алынъыз,алямет бильдиринъиз!-дей.Ялгъамалар къувана-къувана озен бою ойнаша,йырлай ве сызалар янъы сёзлер. Грамматика алеми итираз бильдире – башкъалар акъкъында да къайгъырмакъ керек.Сез чешитлери ялгъамаларны джезаламакъ къарарына келе.Фииль айта: «Энди сиз Сыфатфииль адланаджасыз. Мен киби мусбет ве менфий шекильде олынъыз. Сизге тек эки заман :кечкен ве келеджек, маналарыны къалдырам. Сыфат да къошула: «Алямет бильдиргенде мен киби тюрленменъиз,»- дей. Сыфатфииллер кедерлене,эфкярланалар, не япсынлар – ишлемек керек. Шу куньден башлап Сыфатфииллер озь вазифесини беджерип келе.
СЫФАТФИИЛЬ (9.слайд)
Таяма конспект
Сыфатфииль предметнинъ алямети олгъан арекетни анълаткъан фииль шеклидир.
СЫФАТФИИЛЬ (10.слайд)
фииль хусусиетлери сыфат хусусиетлери
т юрленмезлер
мусбет менфий
язгъан язмагъан
кечкен заман келеджек заман
язгъан язаджакъ
СЫФАТФИИЛЛЕРНИНЪ ЯПЫЛУВЫ (11.слайд)
1 ШЕКИЛЬ.Эвель ве девам эткен хусусиетлерни бильдире.
фииль
ялгъама
сыфатфииль
язмакъ
-гъан
язгъан
айтмакъ
-къан
айткъан
корьмек
-ген
корьген
эшитмек
-кен
эшиткен
2 ШЕКИЛЬ.Предметнинъ аляметини келеджек заманда ифаделей.
шим. з. фииль
ялгъама
сыфатфииль
яза
-джакъ
язаджакъ
ишлей
-джек
ишлейджек
3 ШЕКИЛЬ.
фииль
ялгъама
сыфатфииль
ишлемек
-р
ишлер
сарсылмакъ
-ыр, -ир
сарсылыр
акъмакъ
-ар
акъар
кульмек
-ер
кулер
СЫФАТФИИЛЬНИНЪ ДЖУМЛЕДЕКИ ВАЗИФЕСИ (12.слайд)
Джумле азаларыны бельгиленъиз.
Акъикъий сёз акъкъан сувны токътатыр.
Айтылгъан сёз – атылгъан окътыр.
Бу ресимге аталар сёзю тапынъыз.
(13.слайд)
Къалгъан ишке къар ягъар.
-Неге биз аталар сёзю деймиз?
-Иш акъкъында аталар сёзлери насыл фикир ифаделей?
Аталар сёзлери халкънынъ аят теджрибесинде мейдангъа кельген насиатлар, несильге ёл косьтерювлер.
Халкъымыз эвель-эзельден озюнинъ эмекке ве эмекчи кишиге урьмет ве севгисини ифаде эте.
ФИИЛЬ ВЕ СЫФАТФИИЛЛЕР НАСЫЛ АЙЫРЫЛА? (14.слайд)
Джумле азаларны бельгиленъиз.
Бизге бугунь мусафир кельген.
Биз кельген мусафирни къаршылап алдыкъ.
Сыфатфииллер озь эсас хусусиетлерини гъайып этип, исим категориясына кечкенлер. (15.слайд)
Къыджыткъан Бюрюльген
4. Пекитюв. (16.слайд)
1.Фиильнинъ насыл формасына сыфатфииль дерлер?
2.Сыфатфиильнинъ насыл фииль аляметлери бар?
3.Не вакъыт сыфатфииль, исим киби, тюрлене биле?
4.Фииллерни сыфатфииллерге чевиринъиз.
Анъламакъ,чыкъмакъ, ичмек,бермек.
5. Дерснинъ нетиджеси.
6. Эв вазифеси.
96-97 бет.235иш.