Сюйюнчланы Азамат "Халал джюрекле".

Дерсни темасы: Сюйюнчланы Азамат "Халал джюрекле".

Дерсни эпиграфы: "Адам къатында адам ёлмейди".

(нарт сёз).

Дерсни тамамлау мураты: джангы повесть бла шагъырей этиу, эки башха миллетден юйдегилени юсю бла адамлыкъны асаыулу шартларын, гуманизмни кючюн ачыкълау; тил байлыкъларын ёсдюрюу; сохталагъа бирикмекликни, шохлукъну магъанасын англатыу.

Дерсге керекле: Мультимедиа: экранда авторну сураты, презентация, сёзлюк, карточкала.

Дерсни барыуу

I. Дерсге мизам салыу.

II.Юй ишни тинтиу(соруу халда):

1) Классха соруула:

1) юйге берилген дерсден сорлугъу болгъан бармысыз.

2) 2-3 сабийге юй ишни соруу (азбар айтдырыу), (устаз талай соруу бере, кеси да болуша, юй ишни бегитеди, оюм этеди).

3) назмулада эпитетлени, рифмаланы, тенглешдириулени, метафораланы ачыкълайды.

III. Джангы дерсни ангылатыу (ушакъ, суратлау халда).

1. Устазны ушагъы.

Бюгюн биз Сюйюнчланы Азаматны "Халал джюрекле" деген повести бла шагърей боллукъбуз. "Халал джюрекле" къарачай литературада белгили повестлени бириди. Анда талай джылны, талай затны, талай адамны юсюнден джазылады.

Уллу Ата джурт къазауатны заманында анала, сабийле бир-биринден айырылыб, артда талай джылдан табылгъанлары кёб болгъанды. Повесть беш кесекден къуралыбды. Биринчи кесегинде сёз Ленаны онунчу классда сочинение джазгъаныны юсюнден барады.

Экинчи кесегине автор "Ана" деб атагъанды. Бу кесегинде Назифа районогъа келиб, къызчыгъы къыйынлыкъда къалай тас болгъанындан хапар айтады.

Ючюнчю кесегине "Гинджи" деб аталгъанды. Бу кесекде автор Къазахстанда бир шофёр Шимал Кавказда къазауатны заманында Къобан ёзенде терекге илиниб тургъан къызчыкъны табыб, аны алыб келиб бир къаратон къатыннга берген хапарын айтады.

Тёртюнчю кесегинде- "Бир юйюрде"-къызчыкъгъа аналыкъ-аталыкъ этиб асырагъан Нина Ивановна бла Алексей Степановични юсюнден хапар айтылады.

Бешинчи кесегине "Ай кёпюр" деб аталгъанды. Ай кёпюр ол Ленаны тюшюдю. Бу кесекде Назифа бла къызы бир-бирине къалай тюбегенлери джазылады.

2. Сынау иш: "Сыйынг тёппемде болсун" – тартыныр зат болса, "Ауузунга къурман болайым" – иги хапар айтханнга, "Машинала чепкен сокъгъанча джюрюй эдиле" – къызыу.

IV. Джангы дерсни бегитиу.

1.Повестни кескин окъутады, англагъанларыча хапарын айтдырады.

2. Бир талай соруугъа джууаб этейик:

- повесть деб неге айтылгъанын ачыкълау.

- Чыгъарманы баш идеясы неди? Эпиграфны къаллай магъанасы барды?

- Халал джюрекли адамлагъа кимлени санаргъа боллукъду?

- Чыгъармада ненча хапар, ненча эпизод барды? Ала бири бирине къалай байланнгандыла?

- Повестни композициясын айырыгъыз (сюжет, табигъат, лирика отступлениеле), ол сюжетни ачыкъларгъа къалай болушады?

- Шофёр бла инспектор, узакъ Азияда тюбешгенлерияде, не хапар айтдыла?

- Шофёрну адамлыгъын, ишленмеклигнн не затдан сезебиз?

- Назифат къонакъ юйден не ючюн кетеди?

- Бекир эгечини юсюнден не хапар айтады?

- Автобусда къаллай ушакъ барады?

- Асырагъан ата бла ана къызчыкъны юсюнден «тахсаны» къалай ачадыла? Къыз алагъа не джууаб береди? Текстни окъугъуз.

Табхан ана бла бала къалай тюбешдиле? Китабда ол кесеклени суратлагъан джерни табыгъыз.

- Лена ким бла къалады? Сиз анга къалай къарайсыз?

- Повестине "Халал джюрекле" деб нек атагъанды?

V. Дерсни тамамлау (рефлексия). Окъуучуланы билим дараджаларына кёре багъа салыу; сабийле бла бирге дерсни оюмлау (тамамлау):

эки башха миллетден юйдегилени юсю бла адамлыкъны асаыулу шартларын, гуманизмни кючюн ачыкъ кёрдюк; сохтала бла бирикмекликни, шохлукъну магъанасын теренледик,повестни аллындан башлаб аягъына дери биринчи орунну алгъан къазауатны къыйынлыгъы, халал урунуу, адамлыкъны сыйын мийикде тутуу, совет халкъланы къарнаш шохлукълары ариу ачыкъланды.

VI. Юйге иш. Окъуучуланы билим дараджаларына кёре юйге иш бериу.

1) Повестни аягъында соруула бла ишлеу (57-86 бетле). 2) Сайлаб бир эпизодну хапарын айтыргъа. 3) Сочинениеге хазырланыргъа "Ана деген сыйлы ат".