Тамырдаш сүзләр

Татарстан Республикасы

“Лениногорск муниципаль районы” муниципаль берәмлегенең

Лениногорск шәһәре муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесе “12 нче лицей”

Тамырдаш сүзләр.

3 енче сыйныфта үткәрелгән дәрес конспекты

татар теле укытучысы

Хисамиева А.М.

Лениногорск 2016

Тема: Тамырдаш сүзләр.

Максат:1.Тамырдаш сүзләр турында мәгълүмат бирү.

2.Алган белемнәрне куллану күнекмәләрен үстерү.

3.Дус,тату яшәргә өндәү.

Планлаштырылган нәтиҗәләр: тамыр һәм ясагыч кушымча ярдәмендә ясалган тамырдаш сүзләрне аера һәм куллана белү.

Дәреснең тибы: яңа белемнәрне үзләштерү дәресе.

Төп төшенчәләр: тамыр,сүз ясагыч кушымча,тамырдаш сүзләр.

Предметара бәйләнеш: рус теле.

Эшне оештыру төрләре: фронталь,индивидуаль,төркемнәрдә эшләү.

Чыганаклар: төп:дәреслек

өстәмә: аудиоязма,слайдлар,карточкалар.

Оештыру.Уңай психологик халәт тудыру.

Хәерле көн,укучылар.Кәефләрегез әйбәтме?

(Яхшы)

Көнне яхшы сүз белән башласаң, бөтен көнең яхшы үтәр,диләр.Әйдәгез әле, бер-беребезгә елмаю бүләк итик.Кара-каршы партнерыбыз белән сәлам бирешик,янәшә партнерларыбызның кулын кысып уңышлар телик.

Дәресебезне башлыйк,укучылар.

Мотивлаштыру.

1 слайд

Укучылар ,игътибарны экранга юнәлтик.

Күлдә балыклар күп.

Балыкчы балык тота.

Ул балыклы ризыкларны ярата.

-Текстта нинди охшаш сүзләр бар?

(Балыклар,балыкчы,балык,балыклы)

-Бу сүзләрнең ничек ясалуын ачыклыйк әле.

2 слайд

(Балык+лар,балык+чы,балык,балык+лы )

- Бу сүзләрне 2 төркемгә аерыгыз әле.

3 слайд

(1-балык,балыкчы,балыклы,2 -балыклар)

-Сез ни өчен болай эшләдегез?

( 1төркем яңа сүзләр ясала, 2 төркемдә сүзнең формасы үзгәртелә)

-Ни өчен? Бу сүзләрне рус теленә тәрҗемә итеп карыйк.

4 слайд

(Рыба-рыбы,рыбак,рыбный,)

-Рус телендә бу сүзләрне ничек атыйлар?

(Родственные слова)

Уку мәсьәләсен кую.

-Димәк, бүгенге дәреснең темасы нинди була?

(Тамырдаш сүзләр)

-Әйдәгез, үз-үзебезгә максатлар куйыйк әле.

5 слайд

(Тамырдаш сүзләрне өйрәнергә,тамырга ясагыч кушымчалар кушып яңа сүзләр ясарга,тамырдаш сүзләрнең “оясын”төзергә)

-Әйе,укучылар,без бүген дәрестә тамырдаш сүзләрне, аларның “оясын”табарга өйрәнербез.

Уку мәсьәләсен чишү.

-Укучылар,ә хәзер без сезнең белән бер әкият тыңлап үтәрбез.Игътибар белән тыңлагыз һәм тамырлары охшаш сүзләрне истә калдырыгыз.

6 слайд

(Әкият тыңлау)

-Әйтегез әле,әкияттә нәрсә турында сөйләнелә?

(“Юл” сүзеннән чыккан –юлчы, юлаучы,юлдаш сүзләре турында)

-Әйдәгез,бу сүзләрнең тамыр һәм кушымчаларын билгелик әле.

7 слайд

(Юл+чы,юл+даш,юл+сыз, юл+ла, юл+ла+ма )

-Сез ничек уйлыйсыз,алар үзара дус яшиләрме?

(Дус яшиләр,чөнки тамырлары бер)

-Укучылар, без дә тамырдаш сүзләр кебек дус, тату яшик.Бер-беребезне рәнҗетмик.Безнең дә тамырларыбыз бер- без барыбыз да кешеләр.Үзебезнең әйләнә-тирәдәге кешеләргә хөрмәт белән,аларны олылап карыйк.Килештекме?

(Әйе)

-Сезнең өстәлләрдә яшел төстәге карточкалар бар. Тамыр һәм сүз ясагыч кушымчалар ярдәмендә яңа сүзләр ясап карагыз.

(Укучылар төркемнәрдә эшлиләр.1өстәл-эш,2-күз)

-Эшләрне тикшерү:

(I һәм II төркем укучыларының җаваплары чиратлашып тыңлана)

( Эш,эшче,эшчән,эшлекле.)

-Сез төзегән сүзләр барысы да тамырдаш сүзләрме?

(Әйе,аларның тамырлары уртак)

-Ә эшкә сүзе? Ул да бу ояга керәме?

(Юк,ул тамырдаш сүзләр оясына керми)

-Ни өчен?

(Чөнки ул сүзгә –кә кушымчасы ялганган.Ул яңа сүз ясамый)

(Күз,күзле,күзсез,күзлек,күзне)

-Укучылар,җавап дөресме?Аталган барлык сүзләр дә тамырдаш сүзләр оясына керәме?

- Күзне сүзенә игътибар итик әле. –не кушымчасы яңа сүз ясаганмы?

(Яңа сүз ясамый.Ул килеш кушымчасы,шуңа керә бу ояга керми.)

-Рәхмәт,җавабың дөрес.Укучылар, йомгаклап әйтик әле.Кайсы очракта тамырдаш сүзләр ясала? I төркем җавап бирә.

(Тамырга ясагыч кушымча ялганып яңа сүз ясалса,бу сүзләр тамырдаш сүзләр була)

-Ә кайсы очракта сүз тамырдаш сүзләр оясына керми? II төркем җавап бирә.

( Сүзгә килеш кушымчасы яки күплек сан кушымчасы ялганса,яңа сүз ясалмый)

-Шулай булгач,без нинди сүзләрне тамырдаш сүзләр дип атыйбыз?

8 слайд

( Бер тамырдан ясала торган сүзләр тамырдаш сүзләр дип атала)

-Әйдәгез,дәреслектән кагыйдәне укып карыйк әле.Безнең нәтиҗә дөресме икән?

( 57 бит,рамка эчендә)

-Укучылар,безнең нәтиҗә дөресме?

-Арыдыгызмы? Ял итеп алабызмы?

Динамик ял минуты (Тейк оф тач даун структурасы)

-Уен тәртибен аңлатып үтәм. Әгәр,мин әйткән фикерне дөрес дип санасагыз-басасыз.Дөрес түгел дип уйлыйсыз икән-урында каласыз.

1.Сүзнең төп мәгънәсен белдергән кисәк тамыр була.Дөресме бу фикер?Яле.

(+)

2.Дөрес,укучылар.Гармун,гармунда,гармунчы,гармунсыз-барысы да тамырдаш сүзләр.Дөресме?

(- Гармунда сүзе бу ояга керми)

3.Су,сулык,сулы-тамырдаш сүзләр.Бу фикер белән килешәсезме?

(+,барысы да су тамырыннан ясалган сүзләр)

4.Соңгы сынау: тамырдаш сүзләрнең мәгънәләре арасында бәйләнеш булмый.Килешәсезме?

(-,тамырдаш сүзләрнең мәгънәләре арасында бәйләнеш саклана)

-Рәхмәт,укучылар.Ял да иттек,белемнәребезне дә күрсәттек.

Ныгыту.

-“Артык сүзне тап” уенын уйнап алыйк әле. Тактада сары төстәге карточкалар.Сез шул сүзләрнең тамырларын табарга һәм тамырдаш сүзләрне билгеләргә тиеш.

- Әйдәгез,эшнең үтәлешен тикшереп карыйк. Iтөркемнең җавабын тыңлап карыйк.

(Урман-урманчы,урманга,урманлы.Бу сүзләр арасында артык сүз-урманга.Чөнки ул урман тамырына –га кушымчасы ялганып бирелгән)

-Дөресме,укучылар?

(Әйе,дөрес)

-Ә хәзер IIтөркемнең җавабын тыңлап карыйк.

(Җырчы-җыр-җырлый-җырның.Бу сүзләр арасында артык сүз-җырның.-ның-килеш кушымчасы)

( Iтөркем-ташлык,ташка,ташчы,таш.Артык сүз ташка. –ка килеш кушымчасы ялганган)

(IIтөркем-боз,бозлы,бозлык,бозлар-артык сүз бозлар,күплек сан кушымчасы ялганган)

-Укучылар,йомгаклап әйтик әле.Кайсы очракта тамырдаш сүзләр ясала? II төркем җавап бирә.

(Тамырга ясагыч кушымча ялганса)

-Ә кайсы очракта сүз тамырдаш сүзләр оясына керми?

(Сүзгә килеш,күплек сан кушымчасы ялганса)

-Дәреслекнең 57 нче битендәге 101нче күнегүне эшләп карыйк.Биремне IIтөркем укый.

-Укучылар,әйдәгез төшеп калган хәрефләрне өстәп,текстны укып чыгыйк.Бер тамырдан булган сүзләрне табыйк.Аларның тамырдашмы-юкмы икәнлеген ачыклыйк.Эшне Iтөркем укучылары башлый.

(1 җөмлә укыла,төшеп калган хәрефләр әйтелә.)

-Хәзер сүз IIтөркем укучыларына бирелә.

(2 җөмлә укыла, төшеп калган хәрефләр әйтелә.)

-Укучылар,нинди тамырдаш сүзләр очрады?

(Бакча,бакчачы,бакчасыз)

-Алар чыннан да тамырдаш сүзләрме?

(Әйе,чөнки –чы,-сыз кушымчалары яңа сүз ясый)

-Ә бакчаның,бакчага сүзләре тамырдаш сүзләр оясына керәме?

( Керми,чөнки –ның,-га килеш кушымчалары)

9 слайд

Рефлексия.

1.-Укучылар,әйдәгез дәрескә йомгак ясыйк әле.Без бу дәрестә нәрсәләр өйрәндек? Ниләр белдек?

(Тамырдаш сүзләрне өйрәндек.Килеш һәм күплек сан кушымчаларының сүзнең формасын гына үзгәртүен,яңа сүз ясамавын белдек)

Чыгу билеты.

-Сез, бүген дәресне ничек үзләштердегез икән? Аның өчен без хәзер тест эшлибез.Тест бик җайлы. Әйе(+) яки юк(-) дип кенә җавап бирәсе.

1.Бер тамырдан ясалган сүзләр тамырдаш сүзләр дип атала.(+)

2.Тамырдаш сүзләрнең мәгънәләре арасында бәйләнеш булмый (-)

3.Сүзнең төп мәгънәсен аңлата торган кисәге тамыр дип атала(+)

4.Калын әйтелешле сүзгә һәрвакыт нечкә кушымча ялгана. (-)

5.Тамырга ялганып килә торган кисәкләрне кушымчалар диләр.(+)

6.Нечкә әйтелешле сүзләргә калын кушымча ялгана.(-)

7.Бакчачы сүзенең тамыры бакча, кушымчасы -чы (+)

8.Сүзлек,сүзле,сүзчән,сүзнең- бу сүзләр тамырдаш сүзләр (-)

11 слайд

-Укучылар,экранда бәяләү критерийларын күрәсез.7-8 дөрес җавап-5(кызыл),5-6 дөрес җавап-4 (сары),4-3 дөрес җавап-3 (яшел).

2.Үзбәяләү.

-Хәзер без сезнең белән тактадагы агачны яфраклар белән бизибез.Кем үзен теманы бик яхшы аңладым,хәтта иптәшләремә дә булыша алам дип уйлый -ул кызыл яфракны агачка элә.

Кем үзен әйбәт эшлим,материалны аңладым дип уйлый- ул сары яфракны агачка элә.

Кем үз эшчәнлеге турында әйбәт эшлим,ләкин иптәшемнең ярдәменә каршы килмим дип уйлый- алар яшел яфракны элә.

-Күрәсезме,агачыбыз ничек матурайды.Татар халкында “Агач яфраксыз,кеше дуссыз булмый”дигән мәкаль бар.Безнең дусларыбыз шушы агач яфраклары кебек күп булсын, дус,тату яшик.

3.Өй эше бирү.

12 слайд

-Өй эшен 3 вариантта тәкъдим итәм:

1.Дус тамырыннан тамырдаш сүзләр ясап язарга.

2.Берничә тамырдаш сүзе кергән ике җөмлә уйлап язарга.

3.Дуслык темасына инша язарга.

13 слайд

Укучылар,дәресебез тәмам. Сау булыгыз.Игътибарыгыз өчен рәхмәт.