?аза? тіліні? фонетикасы

Қазақ тілінің фонетикасы

9-жалпы білім беретін орта мектептің қазақ тілі және әдебиеті пәні оқытушысы

Жунисов Алмат Опабекұлы

Қазақ зиялылары ауылына саяхат

(1894-1938)

Б.Майлин

І.Жансүгіров

С.Сейфуллин

І бекет

Сейфуллин бекеті

Сәкен Сейфуллин (1894-1938)

Қазіргі Қарағанды облысы,Шет ауданында дүниеге келген. Қызметі: Ақын,жазушы,драматург,қоғам қайраткері,әдебиет тарихын зерттеуші,публицист.

1938 жылы ақпанда “Халық жауы” атанып,ату жазасына кесілген.

І деңгейлік тапсырма

Дыбыстар

Жуан

А а

Жіңішке

Ұ ұ

Ашық

И и

Қысаң

О о

Еріндік

Ы ы

Езулік

Ө ө

І деңгейлік тапсырма

Дыбыстар

Жуан

А а

Ұ ұ

Жіңішке

+

Ашық

+

И и

Қысаң

О о

+

Еріндік

+

+

Ы ы

Езулік

+

Ө ө

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Әріптер жарысы

Мұнда оқушылар бір әріпке уәделесіп,сол әріп бар сөздерден жазу керек.Мысалы, “а” әрпі таңдалса,жазылған сөздерде “а”дан басқа дауысты дыбыс болмауы тиіс.

Әріптер жарысы

А а

Алма,анар,алша,алаш,

Арман,арба,ақсақал,асаба

Ақбала,айлақ,Азат.

ІІ бекет

Майлин бекеті

Бейімбет Майлин (1894-1938)

Қазіргі Қостанай облысы,Тобыл ауданында дүниеге келген.

Қызметі:ақын,жазушы, драматург,публицист, қоғам қайраткері.

І.Жансүгіров пен С.Сейфуллинмен бірге тоталитарлық жүйенің құрбаны болды.

ІІ деңгейлік тапсырма

Мысалдар

Қандай буын екенін анықта

АЛАША

ДҮЛДҮЛ

ОТ

БАҒАЛАУ

БАҒБАН

ІІ деңгейлік тапсырма

Мысалдар

Қандай буын екенін анықта

АЛАША

Ашық буын

ДҮЛДҮЛ

Бітеу буын

ОТ

Тұйық буын

БАҒАЛАУ

Ашық буын және бітеу буын

БАҒБАН

Бітеу буын

ОҚУЛЫҚПЕН ЖҰМЫС

V тапсырма.

Айтылуы бойынша жазылған сөздерді орфография заңы бойынша жазыңдар .

V тапсырма.Орфографиялық ережеге сай жаз .

Жасса –

Керегекен –

Көбжер –

Көгдөнен –

Дошшан –

Дүйсеңғали –

Аймаңқұл –

Құрмамбек –

Жампейіс –

Ұшқыншың –

Жас қалым –

Божжігіт –

Шашша -

V тапсырма.Орфографиялық ережеге сай жаз .

Жасса – жазса

Керегекен – керек екен

Көбжер – көп жер

Көгдөнен – көк дөнен

Дошшан – Досжан

Дүйсеңғали – Дүйсенғали

Аймаңқұл – Айманқұл

Құрмамбек – Құрманбек

Жампейіс – Жанпейіс

Ұшқыншың – ұшқынсың

Жас қалым – жас ғалым

Божжігіт – Бозжігіт

Шашша - шашса

ІІІ бекет

Жансүгіров бекеті

Ілияс Жансүгіров (1884-1938)

Қазіргі Алматы облысы,Ақсу ауданында туылған.

Қызметі: ақын,жазушы,драматург, аудармашы,өнер зерттеуші,қоғам қайраткері.

1938 жылы “Қазақ поэзиясының құлагері” жазықсыз жазаға ұшырады.

Сергіту сәті

Сөздерді орфографиялық ережеге сай жаз.

Бож жорға

Ішшін

Көг ала

Амаңгелді

Қарала

Жұлұн

Жазылуы

Жазылуы

Өткен тақырыптарды пысықтау мақсатында тест тапсырмаларын және фонетикалық талдауды орындаймыз

Т Е С Т

1.Қай сөзде дыбыс пен әріпте айырмашылық бар?

а) қауырсын в) қоюлану с) кісен д) шытырман

2.Буынға қате бөлінген сөзді тап.

а) дау-ыл-паз в) ке-мең-гер с)құ-мырс-қа д)би-ік-тік

3.Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды көрсет.

а) –лас,-лес в) –лар,-лер с) –тің,-тың д) –кер,-гер

4.Орфоэпиялық заңдылықпен жазылған сөзді тап.

а) құмұрсқа в)бұрыс с) Гүлнұр д)құман

5.Қайсысы буын талғайтын дыбыс?

а) у в) е с) ә д)ы

Фонетикалық талдау үлгісі:

Кітап – өмір ұстазы.

• 1 . Кі- тап – сөзде 2 дауысты,3 дауыссыз дыбыс бар. 2 буын бар.
• 2 . 1-буын – 2 әріп,2 дыбыс бар, ашық буын.

2-буын – 3 әріп,3 дыбыс бар, бітеу буын.

• 3. К – дыбыс,дауыссыз дыбыс,шұғыл,тіл ортасы дауыссызы

І – дыбыс,дауысты дыбыс,жіңішке,қысаң,езулік дауысты

Т – дыбыс,дауыссыз дыбыс,қатаң,шұғыл,тіл алды дауыссызы

А – дыбыс,дауысты дыбыс,жуан,ашық,езулік дауысты.

П – дыбыс,дауыссыз дыбыс,қатаң,шұғыл,ерін дауыссызы

• 4. Кі – тап – сөз бір жолмен тасымалданады.
• 5. Кітап – сөз сингорманизмге бағынбайды.
• 6 . Кітап – екпін сөздің соңғы буынына түсіп тұр.

Фонетика саласына қатысты сұрақтар

1.Фонетика нені зерттейді?

2.Дыбыстау мүшелерін ата.

3.Әріп және әліпби дегеніміз не?

4.Дауысты дыбыстар дегеніміз не?Олардың түрлерін ата.

5.Дауыссыз дыбыстар дегеніміз не?Түрлерін ата.

6.Буын дегеніміз не?

7.Тасымал туралы айт.

8.Екпіннің анықтамасын айт.

9.Үндестік заңы дегеніміз не?

10.Орфография мен орфография туралы не білесің?

Сабақты бекіту. “Венн”диаграммасы

Н А З А Р Л А Р Ы Ң Ы З

Ү Ш І Н

Р А Х М Е Т !