Педагогические способности

Режа:

1. Қобилиятнинг педагогик-психологик таснифи . 2. Ўқитувчи педагогик қобилиятини ривожлантириш функциялари . 3. Педагогик қобилиятнинг асосий сифатлари ва хусусиятлари .

Қобилият - шахснинг индивидуал-психологик хусусияти бўлиб, муайян фаолият юзасидан лаёқати ва ишни муваффақиятли амалга ошириш субъектив шарт-шароитини ифодаловчи индивидуал психик сифатлар йиғиндисига айтилади.

Психолог олим Ольга Матвеева қуйидаги қобилиятларни кўрсатиб ўтади:

• Мулоқот қилиш (коммуникатив) қобилияти: Ўқитувчининг ўқувчилар билан дарс ва дарсдан ташқари жараёнларда синфда ижобий руҳий иқлим ярата олиши.
• Воқеаларни олдиндан кўра олиш қобилияти: Ушбу қобилият тури ҳар бир ўқитувчининг сергаклигида, ўқувчиларнинг руҳиятини, ички дунёсини кўра олишида намоён бўлади. Шунда ўқитувчи ким нимага қодир эканлигини олдиндан башорат қила олади.

• Эшитиш ва ҳис қилиш қобилияти: Бундай қобилиятга эга бўлган инсонлар мусиқани севишади, оҳангни яхши ҳис қилишади, декламация асосида яхши ўқишади, эшитган нарсасини хотирада сақлайди, айниқса, шеър ва қўшиқларни севиб тинглайди.
• Кинестетик (тери-мускул) қобилият: Ўқитувчининг ўз ҳатти-ҳаракатларини мувофиқлаштириш қобилияти, ҳаракат оҳангини ҳис қилиб йўналтиради, вақтни, ҳаракат суръатини ҳис қилиш, маиший қулайликларни ярата олиш, ҳаёт марҳаматларидан роҳатланиш.
• Мантиқий қобилият: Мулоҳаза юритишни, рақамларни, математикани, мураккаб масалаларни севиш, сабабият ва натижаларни тушуниш малакаси, воқеликда асосийни иккинчи даражалисидан ажрата олиш.
• Шахснинг ички қобилияти: Ўз-ўзини билиш, тушуниш ва ҳис қилиш қобилияти. Эркин шахсда қўрқув ёки ноэркинлик туйгуси камдан-кам ҳолда бўлади.

Педагогик қобилият турлари (В.А.Крутецкий)

Дидактик қобилиятлар – ўқув материалларини аниқ, равшан,

осон тушунтириш, талабаларда

фанларга қизиқишни уйғотиш,

мустақил фикрлаш кўникмаларини шакллантирувчи қобилият

Академик қобилиятлар – математика, физика, биология, кимё, она тили, адабиёт, тарих ва б.

фанлар асосларини пухта

ўзлаштиришга имкон

берадиган қобилият

Перцептив қобилиятлар – шахснинг ички дунёсига кира билиш, психологик кузатувчанлик, талабанинг вақтинчалик психик ҳолатлари билан боғлиқ нозик жиҳатларини тушуна олиш қобилияти

Нутқ қобилияти – шахснинг ўз

ҳис-туйғуларини нутқ, шунингдек, мимика, пантомимика ёрдамида

аниқ ва равшан ифодалаб

бериш қобилияти

Ташкилотчилик қобилияти – талабалар жамоасини уюштира билиш, жамоани жипслаштира олиш, педагогик фаолиятни тўғри ташкиллаштириш қобилияти

Авторитар қобилият – талабаларга ҳиссий-иродавий таъсир этиш орқали улар ўртасида обрў қозониш имкониятини яратувчи қобилият

Коммуникатив қобилият – талабалар билан мулоқотда бўлиш, уларга тўғри ён-дашишнинг самарали йўлини топиш, бирга-ликда мақсадга мувофиқ ўзаро педагогик алоқа боғловчи педагогик тактнинг мавжудлигини ифодаловчи қобилият

Педагогик хаёл – педагогнинг

талабалар шахсини тарбиявий жиҳатдан лойиҳалаштиришда ўз хатти-ҳаракатлари

натижаларини олдиндан кўра олишни

таъминловчи қобилият

Диққатни тақсимлай олиш қобилияти – педагогнинг бир вақтда ўз диққатини бир қанча жараёнга қарата олишини тавсифловчи қобилият

Интеллектнинг асосий сифатлари.

Ўқитувчи

фаолиятида

меҳнатнинг моддий

ва маънавий

маҳсулотини

яратиш, юксак

натижаларга эришиш

қобилияти.

Таълим-тарбия жараёнида янги ҳолатга тез ва тўғри муносабат билдириш, фаолиятни танлашда тафаккур тезлиги.

Педагогик фаолиятда эришилган муваффақиятлар ўлчови; касбий

билимларни мукаммал билиш қобилияти.

Чуқур идрок этишда, билимларни ўзлашти-ришда нарсалар ва ҳо-дисалар моҳиятига чу-қур кира билиш, саба-бини тушуниш, илмий тафаккурга эга бўлиш.

Танқидийлик – билимларни ва ҳодисаларни ўрганишда объектив баҳолаш, фаразлар ва ечимларда шубҳа уйғотиш истаги.

Эпчиллик – биридан бошқасига, шу жумладан, ўзиникига қарама-қарши бўлган ғояга ўта олиш қобилияти.

ЎҚИТУВЧИНИНГ ИНТЕЛЛЕКТ ХУСУСИЯТЛАРИ

Тиришқоқлик – доимо ўрганилаётган муаммонинг энг яхши ечимини топиш эҳтиёжи.

Оригиналлик – янги илмий ғояларни яратишга бўлган интилиш.

Тезлик – муаммоларни ҳал қилиш тезлиги, касбга оид ғояларни ишлаб чиқариш қобилияти.

Ақлий теранлик – муаммони кенг ва бошқа ҳодисалар билан ўзаро алоқадорликда идрок этиш қобилияти.

Шахс қобилиятлари, табиий истеъдодлар ва уларнинг фарқи.

Қобилият кўрсатгичлари

Кўникмаларни эгаллаш тезлиги

Эришилган ютуқлар сифати

Қобилиятлар

Инсоннинг маълум фаолият талабларига жавоб берувчи ва унинг муваффақиятли бажарилишининг шарти ҳисобланувчи индивидуал-психологик хусусиятлардир.

УМУМИЙ:

ақлий фаоллик; танқидий-лик; тизимийлик; таҳлил қилиш; реакция тезлиги; синтезлаш; диққатни жамлаш; эътиборлилик.

МАХСУС:

ташкилотчилик;

инженер-техник; лойиҳалаштириш;

математик; ижодий;

бадиий; мусиқавий.

Қобилиятларни ривожлантиришнинг энг юқори даражаси - ТАЛАНТ

Педагогик қобилиятнинг асосий сифатлари :

1

Ўз касбига муҳаббат, ўқувчиларни сева олиши.

2

Ўз мутахассислик фанини яхши билиши, унга қизиқиши.

3

Педагогик тактга (одоб ва гўзалликка) эга бўлиш.

4

Болалар жамоасига сингиб кета олиш.

5

Ўз меҳнатига ижодий ёндашиш.

6

Жавобгарликни ҳис этиш.

7

Тарбиявий билимларни эгаллаганлиги.

Педагогик қобилиятнинг асосий хусусиятлари ўқитувчининг юксак педагогик-психологик билимлари натижасида доимий шаклланиб боради:

Коммуникатив қобилият: ўқитувчининг педагогик жамоа ва ота-оналар, маҳалла аҳли билан бўладиган ўзаро мулоқотида уларнинг руҳий ҳолатларини тушуниш ва уларга ҳамдард бўлиш, мулоқотга киришишда пок кўнгиллилик. Ўқитувчи бунда психологик билимларга эга бўлиши, муомала маданиятини мунтазам ўзида шакллантириб бориши лозим.

Перцептив қобилият: ташқи оламни ва муҳитни сезиш, идрок этиш, яъни кузатувчанлик муҳим рол ўйнайди. Ўқитувчининг шижоати натижасида ривожланади, такомиллашади. Ўқитувчи ўқувчининг психологиясини, психик ҳолатини ўзига сингдириб идрок этади, синф жамоасининг ҳолатига педагогик вазиятига одилона баҳо беради.

Эмпатик қобилият: болаларга бўлган муҳаббатдан келиб чиқадиган ўқувчиларнинг ҳис-туйғусини, психологик ҳолатларини қалбдан ҳис этиш, тушуниш, идрок этиш, уларга ачиниш хусусиятларидир.

Таълим жараёнини муқобиллаштириш қобилияти: Ўқитувчи ўз билимини ўқувчи онги ва тафаккурига кам куч сарфлаш эвазига етказа олиши, таълим ва тарбияда белгиланган муддатда мақсадга эришиш қобилиятидир.

Дидактик қобилият: ўқувчилар билан мулоқот қилишда, педагогиканинг таълим ва тарбиявий қонуниятларини ҳамда методларини чуқур ўзлаштирган ҳолда самарали дарс бериш қобилиятидир. Шунингдек, дарс педагогик технологиялар асосида жаҳон андозаларига, ҳозирги замон талабларига жавоб бериши керак.

Ташкилотчилик қобилияти: педагогик қобилиятнинг таркибий қисмидир. У синф ўқувчиларининг ўқитувчи томонидан турли жамоат ишларига, тўгаракларга жалб қила олишида, синф жамоасининг ҳар бир ўқувчига фаол вазиятни таъминлаб беришида намоён бўлади.

Конструктив қобилият: ўқитувчининг онгли равишда юзага келтирилган касбий педагогик вазият босқичларини олдиндан режалаштира олиши.

Билиш қобилияти: ўқитувчининг ўз фанини ва бошқа фанларни чуқур билишида, ўзлаштиришида намоён бўлади.

Англаш (ТУШУНИШ) қобилияти: ўқитувчининг зийраклигида, воқеа ва ҳодисаларга адолатли муносабатда бўлиши.

Педагогик қобилиятлар тизимига кирадиган ёрдамчи хусусиятлар ва хислатлар қуйидагилардан иборат:

• ақл-идрокнинг муайян турлари, ҳозиржавоблик; камчиликларга танкидий эътибор, собитқадамлик;
• ўқ итувчининг нутқи: нотиқлик санъати, сўз бойлигининг теранлиги;
• актёрлик хусусияти: мимика ва пантомимика, хаёлий фантазия ишлата олиш, руҳий ҳиссиётни жиловлай олиш.
• педагогик такт ва педагогик назокатга эга бўлиш.