Педагогика как наука. Методы исследование педагогики

Mavzu: Pedagogika fan sifatida. Pedagogikaning tadqiqot metodlari

1.Pedagogika ijtimoiy fan sifatida. 2.Pedagogikaning asosiy kategoriya va tushunchalari.

3.Pedagogik fanlarning tuzilishi va tizimi

4.Pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi.

5.Ilmiy-pedagogik tadqiqot metodlariga tavsif.

• Pedagogika tarbiya haqidagi fandir. Pedagogika – grekcha so’z bo’lib "paydogogos" – bola y etaklovchi ma’nosini anglatadi. Insonlarning ma’rifiy va ma’naviy barkamollikka munosabatlarini o’zgarib borishi natijasida pedagogika (bolani to’g’ri hayotga boshlash san’ati) fani xalq orasida o’z mavqeiga ega bo’ldi. SHu tariqa insonni tarbiyalovchi fan sifatida pedagogika dunyoviy fanlar tizimi qatoridan alohida o’rin egalladi. Uning bosh masalasi tarbiyadir.

• Pedagogika fani ijtimoiy fanlar tizimiga kirib, o’zining nazariy, ilmiy va amaliy asoslariga ega.
• Pedagogikaning nazariy asoslari: Pedagogika fanining nazariy asoslari inson kamolotiga qaratilgan, halq yaratgan boy tajriba, ilmiy tadqiqotga doir nazariy va metodik manbalarga O’rta Osiyo va jahon ma’rifatparvar, mutafakkir olimlarning asarlariga suyangan holda komil insonni tarbiyalash, o’qitishning qoida va umumiy qonuniyatlariga asoslanadi.

• O’zbekiston Respublikasidagi pedagogik oliy o’quv yurtlarida o’rganiladigan pedagogika fani o’qituvchilik kasbiga tayyorlash tizimida alohida o’rin tutadi va ihtisosga yo’naltiruvchi fan hisoblanadi.
• Mazkur o’quv fani o’zbek halqining milliy qadriyatlari, urf-odat va an’analari, halq pedagogikasi aqidalariga asoslanib, bo’lajak o’qituvchini milliy mustaqillik sharoitida yosh avlodni tarbiyalash, Shaxsini kamol toptirish, e’tiqod va maslaklarini shakllantirish, ma’naviy- ahloqiy yuksaltirish jarayoniga olib kiradi.
• Ma’rifat daro’asi Abdulla Avloniy “Turkiy Guliston yohud ahloq” asarida pedagogika faniga quyidagicha ta’rif bergan edi:

• Pedagogikada eng ko’p qo’llaniladigan asosiy tushunchalargagina izoh berishni lozim topdik.
• Tarbiya - har bir insonning hayotda yashashi jarayonida orttirgan saboqlari va intellektual salohiyatlarining ijobiy ko’nikmasini o’zgalarga berish jarayoni.
• CHunonchi, tarbiya keng sotsial ma’noda ijtimoiy hodisa sifatida qo’llanilganda jamiyatning barcha tarbiyaviy vositalarni o’z ichiga oladi.
• Tarbiyaning ob’ektiv qonunlari - o’quv-tarbiyaviy jarayonni tashkil etish va ijtimoiy hayotning Shaxsni, uni o’ziga hosligi hamda sifatlarini shakllantirish talabalardagi turo’un bo’lgan an’analardir.

• Ta’limga umumiy tarzda quyidagicha ta’rif berish mumkin: ma’lum maqsadga yo’naltirilgan, rejali ravishda amalga oshiriladigan o’qituvchi-o’quvchilarning o’zaro muloqot-munosabati bo’lib, o’kuv fanlariga oid tushinchalarni va etakchi o’oyalarni o’quvchilar ongiga singdirib borishga asoslanadi. Buning natijasida o’kuvchida ma’lumot, tarbiya va umumiy shakllanish, rivojlanish amalga oshadi.

• Ta’lim berish o’kuvchilarga bilimni tartibli bayon qilish jarayonidir. Ta’lim va tarbiya uzviy boo’langan jarayon bo’lganligi sababli tarbiyalangan komil inson aqliy kamolotiga tartibli ta’sir ko’rsatish orqali ilmli, barkamol inson bo’lib etishadi.

• Ma’lumot - o’qitish va o’zicha mustaqil bilim olish jarayoni bo’lib, uning natijasida kishida bilim, iqtidor, malaka va ijobiy qobiliyatlarning rivojlanganligi, ilmiy dunyoqarashning shakllanganligi nazarda tutiladi. Pedagogik ma’lumot o’rta va oliy darajada bo’lib, o’rta ma’lumot mahsus akademik litsey, pedagogik kollejlarda bosqichli shaklda boriladi. Natijada o’rta ma’lumot haqidagi guvohnoma beriladi. Oliy pedagogik ma’lumotli mutahassislar universitetlarda, pedagogika institutlarda, bakalavriat va magistratura bosqichlarida tayyorlanadi.
• O’qitish — o’qituvchi va o’quvchining birgalikdagi faoliyati va bu jarayonda bolalarning ma’lumot olishi, o’quv ko’nikma va malakasini egallashi, tarbiyalanib, rivojlanib borishi nazarda tutiladi.

• Ikkinchi asosiy pedagogik kategoriyasi, ya’ni o’qitish, bilim berish, ko’nikma, malakalar bilan qurollantirish tushunchasidir. O’qitish o’qituvchi bilan o’quvchilarning o’zaro munosabatidan iborat bo’lgan, aniq maksadga karatilgan jarayondir. Ta’lim jarayonida o’quvchilar, o’qituvchi boshchiligida insoniyat tomonidan yaratilgan, hayot uchun, kelajak faoliyati uchun zarur bo’lgan ilmlar bilan qurollanadilar, amaliy ko’nikma va malakalarga ega bo’ladilar. Ta’lim jarayonining o’ziga xos xususiyatlardan yana biri shundan iboratki, bu jarayonda ijodiy tafakkur rivojlanishi, intellektual qobiliyatlarni jadal o’sishi, mustaqil bilim olishi uchun imkoniyatlar yaratiladi.

• Pedagogika fani bilan quyidagi fanlar o’rtasida yaqin aloqadorlik mavjud:
• 1. Falsafa – Shaxs rivojlanishi jarayonining dialektik hususiyatlari, muayyan pedagogik g’oya, qarash hamda ta’limotlarning falsafiy jihatlari kabi masalalarni tahlil etishga imkon beradi.
• 2. Iqtisod – ta’lim muassasalarining faoliyatini yo’lga qo’yish, o’quv binolarini qurish, ta’lim-tarbiya jarayonlarini tashkil etish va ularning moddiy-tehnika ba’zasi va zamonaviy tehnologiyalar bilan jihozlash kabi masalalarning iqtisodiy jihatlarini anglashga hizmat qiladi.
• 3. Sotsiologiya – ijtimoiy munosabatlar mazmuni, ularni tashkil etish shartlari hususida ma’lumotlarga ega bo’lish asosida ta’lim-tarbiya jarayoni ishtirokchilarining o’zaro munosabatlarini samarali tashkil etish uchun imkoniyat yaratadi.

• Pedagogikada quyidagi ilmiy tadqiqot metodlari mavjud:
• 1. Adabiyotlar bilan ishlash metodi.
• 2. Kuzatish metodi.
• 3. Suhbat metodi.
• 4. Anketalashtirish.
• 5. Maktab hujjatlarini o’rganish.
• 6. Matematik metod.
• 7. Tadqiqot natijalari va ularni amalda tatbiq etish.

• 4. Etika - Shaxs ma’naviyatini shakllantirish, unda eng oliy insoniy sifatlar, ahloqiy ong va ma’naviy-ahloqiy madaniyatni tarbiyalashda muhim o’rin tutuvchi nazariy g’oyalarni pedagogik jarayonga tatbiq etishda alohida o’rin tutadi.
• 5. Estetika – Shaxs tomonidan go’zallikning his etilishi, unga intilishi, shuningdek, unda estetik didni tarbiyalashda muhim yo’nalishlarni aniqlashga hizmat qiladi.
• 6. Fiziologiya - o’quv-tarbiya jarayonida bolalarning fiziologik, anatomik hususiyatlarini inobatga olinishi uchun boshlang’ich asoslarni beradi.
• 7. Gigiena – o’quvchilarning salomatligini muhofazalash, ularning jinsiy jihatdan to’g’ri shakllantirishda nazariy va amaliy g’oyalari bilan yordam beradi.
• 8. Psihologiya – Shaxsda ma’naviy-ahloqiy, ruhiy-intellektual, hissiy-irodaviy sifatlarni tarkib toptirish uchun zamin yaratadi

• 9. Tarih – pedagogika fani taraqqiyoti, ta’lim-tarbiya jarayonlarining dinamik, dialektik hususiyatlarini inobatga olish, shuningdek, halq pedagogikasi g’oyalarini kelgusi avlodga uzatish uchun yo’naltiriladi.
• 10. Madaniyatshunoslik – o’quvchilarda insoniyat tomonidan yaratilgan moddiy va ma’naviy madaniyat asoslari haqidagi tasavvurni shakllantirish, ularda madaniy hulq-atvor hislatlarini tarkib toptirish uchun hizmat qiladi.
• 11. Tibbiy fanlar – Shaxsning fiziologik-anatomik jihatidan to’g’ri rivojlanishini ta’minlash, uning organizmida namoyon bo’layotgan ayrim nuqsonlarni bartaraf etishga amaliy yondashuv, shuningdek, nuqsonli bolalarni o’qitish hamda tarbiyalash muammolarini o’rganishda ko’maklashadi

• Akademik S.Rajabov tahriri ostidagi pedagogikada kuzatish, suhbat, maktab hujjatlarini tahlil qilish, eksperimentlar metodi, statistika ma’lumotlarini tahlil va sintez qilish, anketalar, hisoblash matematikasi va kibernetika metodlari asoslab berilgan. I.F.Harlamovning “Pedagogika” o’quv qo’llanmasida pedagogik kuzatish, suhbat, tajriba eksperiment, maktab hujjatlarini o’rganish, ilo’or tajribalarni umumlashtirish, matematik hisoblash metodlari asoslab berilgan.
• S.P.Baranov va boshqalar yaratgan "Pedagogika" qo’llanmasida esa kuzatish, savol-javob, maktab hujjatlarini o’rganish, eksperiment tajriba, modellashtirish metodlari berilgan. A.K.Munavvarov tahriri ostidagi "Pedagogika" o’quv qo’llanmasida kuzatish, suhbat, bolalar ijodini o’rganish, test-so’rovnomalar, maktab hujjatlarini tahlil qilish, matematika va kibernetika metodlari berilgan.

• H isoblash matematikasi va kibernetika metodlari - Hozirgi zamon ishlab chiqarishi, fani va tehnikasining talab hamda manfaatlari turmushda sinalgan tehnika vositalarini, hisoblash matematikasi va kibernetika usullarini maktab ishida va pedagogikada qo’llanilishini talab qiladi. Pedagogik kibernetika shakli bilim berish jarayonini o’qitish, bilim berish jarayonini boshqarishning alohida formasi sifatida o’ziga hos hususiyatga ega. SHuning uchun pedagogik jarayon bilan ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish o’rtasida katta farq bor.
• Pedagogik tadqiqotlarda kino, ovoz tehnikasi, foto, televidenie singari tehnika vositalaridan keng foydalaniladi. Ular o’quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirishga yordam beradi. Bolalar uchun qo’shimcha rao’batlantirish omillarini hosil qiladi. Bular o’qituvchilar mehnatini ma’lum maqsadda engillashtiradi. Ko’rsatilgan vositalarning har biri bolalarning yoshini hisobga olgan holda o’quv fani va pedagogik jarayonni mukammallashtiradi

• Pеdаgоgikа. // M.Tохtахоdjаеvаning umumiy tаhriri оstidа. – T.: О‘zbеkistоn Fаylаsuflаri Milliy jаmiyati, 2010. Ibragimov X.I.., Abdullayeva Sh.A. Pedagogika nazariyasi. - T.: “Fan va texnologiyalar” nashriyoti, 2008. Ҳошимов К., Нишонова С., Иномова М., Ҳасанов Р. Педагогика тарихи. – Т.: Ўқитувчи, 1996. Hoshimov K., Nishonova S. Pedagogika tarixi. – T.: “Istiqlol” нашриёти, 2005. Ҳошимов К., C.Очил. Ўзбек педагогикаси антологияси. – Т.: Ўқитувчи, 2010. Сластенин В.А., Исаев И. Ф., Шиянов Е. Н. Общая педагогика. В 2-х кн. – М.: ВЛАДОС, 2003. Подласый И. П. Педагогика. В 2-х кн. – М.: ВЛАДОС, 2003. Латышина Д.И. История педагогики. Учебное пособия. М.: Гардарики, 2003. – 603 с.
• Pеdаgоgikа. // M.Tохtахоdjаеvаning umumiy tаhriri оstidа. – T.: О‘zbеkistоn Fаylаsuflаri Milliy jаmiyati, 2010. Ibragimov X.I.., Abdullayeva Sh.A. Pedagogika nazariyasi. - T.: “Fan va texnologiyalar” nashriyoti, 2008. Ҳошимов К., Нишонова С., Иномова М., Ҳасанов Р. Педагогика тарихи. – Т.: Ўқитувчи, 1996. Hoshimov K., Nishonova S. Pedagogika tarixi. – T.: “Istiqlol” нашриёти, 2005. Ҳошимов К., C.Очил. Ўзбек педагогикаси антологияси. – Т.: Ўқитувчи, 2010. Сластенин В.А., Исаев И. Ф., Шиянов Е. Н. Общая педагогика. В 2-х кн. – М.: ВЛАДОС, 2003. Подласый И. П. Педагогика. В 2-х кн. – М.: ВЛАДОС, 2003. Латышина Д.И. История педагогики. Учебное пособия. М.: Гардарики, 2003. – 603 с.
• Pеdаgоgikа. // M.Tохtахоdjаеvаning umumiy tаhriri оstidа. – T.: О‘zbеkistоn Fаylаsuflаri Milliy jаmiyati, 2010. Ibragimov X.I.., Abdullayeva Sh.A. Pedagogika nazariyasi. - T.: “Fan va texnologiyalar” nashriyoti, 2008. Ҳошимов К., Нишонова С., Иномова М., Ҳасанов Р. Педагогика тарихи. – Т.: Ўқитувчи, 1996. Hoshimov K., Nishonova S. Pedagogika tarixi. – T.: “Istiqlol” нашриёти, 2005. Ҳошимов К., C.Очил. Ўзбек педагогикаси антологияси. – Т.: Ўқитувчи, 2010. Сластенин В.А., Исаев И. Ф., Шиянов Е. Н. Общая педагогика. В 2-х кн. – М.: ВЛАДОС, 2003. Подласый И. П. Педагогика. В 2-х кн. – М.: ВЛАДОС, 2003. Латышина Д.И. История педагогики. Учебное пособия. М.: Гардарики, 2003. – 603 с.
• Pеdаgоgikа. // M.Tохtахоdjаеvаning umumiy tаhriri оstidа. – T.: О‘zbеkistоn Fаylаsuflаri Milliy jаmiyati, 2010.
• Ibragimov X.I.., Abdullayeva Sh.A. Pedagogika nazariyasi. - T.: “Fan va texnologiyalar” nashriyoti, 2008.
• Ҳошимов К., Нишонова С., Иномова М., Ҳасанов Р. Педагогика тарихи. – Т.: Ўқитувчи, 1996.
• Hoshimov K., Nishonova S. Pedagogika tarixi. – T.: “Istiqlol” нашриёти, 2005.
• Ҳошимов К., C.Очил. Ўзбек педагогикаси антологияси. – Т.: Ўқитувчи, 2010.
• Сластенин В.А., Исаев И. Ф., Шиянов Е. Н. Общая педагогика. В 2-х кн. – М.: ВЛАДОС, 2003.
• Подласый И. П. Педагогика. В 2-х кн. – М.: ВЛАДОС, 2003.
• Латышина Д.И. История педагогики. Учебное пособия. М.: Гардарики, 2003. – 603 с.