Абай кесенесі

Абай Кесенесі– 1996 жылы салынған сәулет өнері ескерткіші. Шығыс Қазақстан облысы. Абай ауданы. Жидебай қонысында ұлы ақынның туғанына 150 жыл толған тойы қарсаңында орнатылды. Биіктігі 5 м, ұзындығы 200 м, ауданы 60 м. Биік 2 мұнараның біріншісі – Абай мұнарасы (биікт. 38,5 м), екіншісі - Шәкәрім мұнарасы (35 м). Кешеннің төрт бұрышында төрт күмбез бар. Бұларға қоса диаметрі 36 м болатын "Орталық Азиядағы жазба мәдениет тарихы" мұражай орны, келіп-кетушілерге арналған қонақжай, амфитеатр, сондай-ақ, мешіт салынды. Бүрын осы орынға жерленген Абай, Оспан, Шәкәрім, Ахат бейіттерін қозғамай, солардың бәрін ішіне ала түрғызылған кесене құрылысы көшпелілер мәдениетінің үрдісінде, қазақ халқының космогон. танымын бейнелейді. Сонымен бірге Абай кесенесінен Самарқандағы Гүр-Әмір, Аградағы Тәж-Махал кесенелерінің әсері де байқалады. Кешен композициясында бастан-аяқ тұтастық сақталған. Оның барлык ғимараттары бірін-бірі толықтырып, даланың кеңдігімен үйлесім тапқан. Құрылыс жүмыстарында, негізінен, Маңғыстаудың ұлутастары қолданылған.[1]

Абайдың Жидебайдағы қорық-мұражайы - 1971 жылы Жидебайдағы Абай қыстауы үкімет қаулысымен қалпына келтіріліп, мұражай ретінде ашылды.

Үй - дәлізден, ас уйден, қонақжайдан, Абайдың жұмыс бөлмесінен, Ділдәнің, Әйгерім мен Еркежанның отауынан, соғым сүрлейтін шошаладан, лапастан, екі себеттен тұрады. Әр бөлмеге Абайдың өзі Семей өлкетану мұражайына өткізген экспонаттармен қоса, сол үйге тікелей қатысты заттар орналасқан. Ақынның көзі тірісіндегі жиһаз-мүліктер, Ділдә мен Еркежанның жасаулары, саят құралдары, жиған кітаптары, тоғықұмалақ тақтасы, ақынның қойын сағаты мен тісқабы, жазу үстелі мен орындықтары, ат әбзелдері, сондай-ақ өзге де тұрмыстық-этнографиялық мемориалдық мұралар қойылған.

1990 жылы сәуір айынан бастап қорық-мұражай болып қайта құрылды. Жидебайдың айналасындағы Абайға тиесілі 6 400 га жер қорық ретінде мемлекеттік қорғауға алынды. Қорықтың аймағында Зере, Ұлжан, Құдайберді, Ғабитхан кесенесі, Абай мен Шәкәрімнің ғимарат-кешені, Кеңгірбай бидің мазары, Оспан көлі, Мұқсақұл төбесі, Турағұл қыстауы, Тәкежанның қоныстары орын тепкен.

Мұхтар Әуезовтің ұсынысы бойынша, мұражай 1957 жылдан бастап қоршалып, түрлі мұрағаттық жабдықтармен толықтырыла бастады. Жазушы бала кезінде атасы Әуезге еріп, Жидебайға келген, Абайды көріп, батасын алған. «Абай жолы» эпопеясында Жидебай қыстауы кеңінен суреттелген. «Әуезов үйі» ғылыми-мәдени орталығында ұлы жазушының өзі сызып, қағазға түсірген Жидебайдағы Абай үйінің жобасы сақтаулы.[1]

Астана қаласындағы «Абайтану» орталығы (директоры Алмахан Мұхаметқалиқызы) ұйытқы болып, «Алтын қыран» Халықаралық қайырымдылық қорының (президенті Исламбек Салжанов) демеушілігімен отыз шақты адам «Ұлылар мекеніне саяхат» бағдарламасы аясында Абай еліне сапар жасадық. Көзің түскен әр ғимарат, табаның тиген әр қыр, көңілің жеткен әр адыр, тарихқа айналған мекеннің әсері де бөлек болды. Ұйымдастырушы мен демеушілерге зор алғыс айтып, көрген, көңілге түйген дүниелерді хатқа түсірмек ниетіміз еді.

Семей жатаған қала екен. Ертістің бір жағы ескі, бір жағы жаңа Семей болып бөлінетінінен бәрі хабардар. Жүсіпбекше айтқанда «Ертістің оң қабағында Семей, солында Алаш қаласы». Үш жүз мыңдай тұрғыны бар қаланың тіршілігі баяу жүріп жатқандай. Алматыдағыдай асыққан, сапырылысқан халық жоқ. Жайбарақат тірлік. Қаланың өзін де бір көңілсіздік жайлаған сияқты әсер қалдырады. Жүріп жатқан бірде-бір құрылыс жоқ. Көше жиегіндегі цементтер мүжілген. Көгалдары қыр­қылмаған. Қараусыз қалған қала сияқты. Халықтың әлеуметтік жағдайы да төмен. Бұны көбі облыс орталығы Өскемен қаласына көшкендіктен дейді. Абай, Мұхтар мекен еткен, Алаш зиялыларының ордасы болғандығы үшін де көңіл бөлінуі тиіс қала ғой…

Алғашында Ертістің «Жаңа Семей» аталатын жағына тоқтағанмын. Ертесі күн бұлттанып, қорғасындай қайнаған бұлттар жөңкіп, Ескі Семейге жаңбыр қатты жауып өтті. Бергі жағалауға жауынның шеті ғана тиді. Абай музейін өз бетіммен араламақ болып барып, қарапайым қызметкерімен жөн сұрасып қалдым. Жаңбырдың өзеннің бір жағына жауып, бір жағына жаумай кеткенін айтып ем: «Бұлт шала, жер ала» деген сол да» деді. Бұндай құбылыс біздің ауылда да болып тұрады. Бірақ дәл мұндай мәтелді бұрын естімеген екенмін. Қазақы сөздің дәлдігі. Және соны қарапайым ғана, күндегі әдетінше айта салған жігіт ағасына да таңғалдым. Мақалдап сөйлеген және сонысы өз болмысы екені аңғарылып тұратын қазақты қаладан көрмегелі қашан…

Семей тарихи қала ретінде жақсы әсер еткенімен, бүгінгі хәлі керісінше көңіліңді түсіреді. Әлде Семей туралы ой межесін тым биіктен алып қойдық па екен?! Кез келген дәмханасына кіріп, тамақтануға дәтің шыдамайды. …Күмәнің де басым болады. Таза, қазақы асханаларды жаңа Семейден іздеп табу қиын. Тамақтану үшін Ертістің арғы бетіне өтесің.

Тұрағұл Абайұлының «Әкем Абай туралы» деген естелігінде мынандай жолдар бар еді: «…Қалада жатқанда қасаптың етін жемей, қолынан малын сойғызып жеуші еді. Бір жолы қалада сойған жылқысының терісін сатқызса, сатып алған алып-сатар Матайбай Мәмбет баласы мақтанамын деп айтыпты: «Сіздің кешегі бір жылқыңыздың терісінен үш теңге пайда қылдым» деп, сонда менің әкем айтып еді деп, өзі айтып келуші еді: «Мен саудагер кісі емеспін, мені ұялмаған арсыздың бәрі жейді» деп». Тегінде Абай еліне келген адамның бәрі өзінен-өзі турашыл, тәртіпті болуға ынтық келетін сияқты. Әйтпесе Алматыда кез келген дәмханаға бас сұғып жүрген біз, Семейде не үшін секемшіл бола қалдық екен? Бәрі Абай топырағына келдім ғой деген ішкі түй­сіктің хабары ма деп ойлаймын.

«Ақбілек» романында Жүсіпбек Аймауытов: «…Семей бір губерния елдің миы. Ақыл-ойдың табысы Семейде. Семей бір губерния елдің тірегі. Семей бүлкілдесе, бір губерния ел бүлкілдейді…» деп жазбаушы ма еді?! Қазір күллі Алаш даласы бүлкілдесе де, Семей бүлкілдемейтін сияқты. Семейдің бар кінәсі облыс орталығы болмағандығы болса, бар қасиеті, қадірі Абай, Мұхтар топырағы болғандығы. Алаш зиялыларының табаны тиіп, мәжіліс құрған қаласы. Жер аударылғандарға пана болған аяулы мекен. Қашқарға кетіп бара жатқанында Шоқан тоқтаған үй Достоевскийдің жалдап тұрған пәтері. Сол пәтерге өз заманында Анияр Молдабаев деген бай кісі иелік етіпті. Семейге келген сайын Абай сол үйге түседі екен. Өзгелерін айтпағанда бір ғана Абай үшін құрметке бөленіп тұрған қаланың сәні де, салтанаты да асып тұрса деп ойлайсың…

Негізгі бағытымыз – Жидебай. Жол-жөнекей тарихи орындардың бәріне тоқтамақшымыз. Бұл өңірде тарихи мәні жоқ бел бар ма екен, тәйірі?! Көзіңе шалынған әр қыр қасиетті, аяулы. Әсіресе, Жидебайға барар жолдағы бұлақтар, жайлау мен қыстаулар. Себебі, сол маңмен Абай жүрген.

Семейден Жидебайға қарай шығар жолда Шаған бекеті бар. Жолсерігіміздің айтуынша, қалаға келушілер ертеде бірінші сол бекетке тоқтаған. Әміре Қашаубаев бала кезінде сол маңда қой бағады екен. «Бала Әміре ән айтқанда даусы қалаға естілетін» деген сөз осы маңға келгенде айтылды.

Арқалық тауы Сарыарқаның шығыстағы ең соңғы нүктесі екен. Әуезовтің «Қорғансыздың күні» әңгімесіндегі оқиға осы таудың бауырында болған. Шығармасында Әуезов бұл тауды былай сипаттайтын: «С. Қаласының оңтүстігін жайлаған елдің қалаға қатынасатын қара жолының үстінде Арқалық деген тау бар. Даланың көңілсіз ұзақ жолында қажып келе жатқан керуенге Арқалық алыстан көрініп, дәмелендіріп тұрады. Жолдың аузында көлденең созылып жатқан тұрқы он шақырым­дай болғанмен, енсіз кереге сықылды, жалғыз тау. Не бауыры, не сыртында ықтыртын жоқ ысқаяқ. Арқалық жадағай, жалғыз қабат болған соң, кыс күнінде жел те­рісінен соқса да, оңынан соқса да паналығы жоқ, азынап тұрады. Қыстың басынан екі жағын қар алып, жұмыртқадай қылып тегістеп тастайды. Сондықтан өзге жер ашық болып тұрғанда, Арқалықтың бауыры көбінесе бораннан босамайтын. Алыстан қарағанда да Арқалық бұдыры жоқ жалаңаш. Көруге аса көңілсіз».

Мұхаң осылай суреттейді. Қазір етегінде бір-екі мал­шының қонысы бар екен. Жидебайға бара жатқанда жолдың оң жағында, бізбен сапарлас болған Асан Ома­ровтың айтуынша, Ғазиза мен кәрі әжесі мекен еткен қыстаудың орны бар. Оны көрдік. Сонда «Қорғансыздың күніндегі Ғазиза» деп қара тас қойылған екен.

Бір жағы Ғазизаның басы деп қастерлейсің. Бір жағы Ақандай адамның қылмысы болған жер деп жиіркенесің. Бәрібір Ғазиза жатқаны үшін де ол жер құрметтеуге лайық деп іштей түйесің. Жерге лағынет айтар ма?!

Шығыстағы ағайының тоқтамай өтпейтін бір жері Күшікбай батыр кезеңі. Жиырма бір жасында шешек ауруынан бақилық болған батырдың басында «Уақ батыры Күшікбай» деген қара тас қойылған.

Күшікбай бұлағының суы мөлдір, тастай. Ішсең шөліңді қандыратын бұлақ суын жұрт қасиетті деп есептейді. Көбі ыдыстарына құйып алып кетіп жатады. Бұл кезең де «Қорғансыздың күнінде» жақсы суреттеледі.

«…Дәл қара жолдың аузында, Арқалықтың бір кішілеу биігінің басында тастан үйілген оба секілді жалғыз мола бар. Сол мола Күшікбайдікі. Кезең де сол себепті, Күшікбай атымен аталады» (М.Әуезов). Батырдың әруағына дұға жасадық.

Семей даласында көбіне қараған, изен, тобылғы өседі екен. Жусан бар болғанымен, жайқалып, оңтүстіктегідей қалың болып өспейді. Сирек, жұтаң. Көзбен қарағанда онша сұлу емес.

Абайдің кіндік қаны тамған Сыртқасқабұлақтың өзіне жете алмадық. Жолдан көз салғанда қарайып тұрған белгіні «сол жер» деп нұсқаған жолсеріктің сөзіне сеніп, телміріп ұзақ қарадық. Бүгінде қайсымыз болса да, әділет іздеп жүгінетініміз хәкім болғаннан кейін бе, әлде шынымен артық туған басының қадірін сезінгендіктен бе, сол маң өте қадірлі көрінді. Алғашқы пьеса қойылған Әйгерімнің Ойқұдық жайлауына да бұл сапарда жол түспеді. Иесіз, малсыз жатқан иен даланың жалғыз ғана жұбанышы осы ескерткіштер сияқты. Адамдар осыларды іздеп келгенде ғана пенде табаны тиеді. Асылында, үнемі жұрт мекен еткен аймақ өзін бақытты сезінетін шығар. Қуаң, елсіз даланы көргенде осыны ойладық. Бір замандарда Құнанбай ауылы деп аталатын іргелі ел осы жерлерде сауық-сайран құрып, қойын қотандап, биесін байлап, шұрқырасып отырды дегенге сенгің-ақ келеді.

Бір жағы осы сапарымызда тарихи орындарды түгел аралап кетпегеніміз дұрыс та болды. Айналып соғуға себеп бар…

Ералы бабаның мазары орналасқан жер – Ералы жазығы деп аталады екен. «Менің да атым тарихта қалсын» деп осы жазықты өзі сұрап алған екен деседі. Ералының әкесі Кеңгірбай тобықтының биі болған, сөз қонған адам. Өзінен кейін билікті Абайдың атасы Өскенбайға берген екен. Кеңгірбайға байланысты бір аңыз көп айтылады. Құнанбай дүниеге келерде Өскенбайдың төрде алтын сақа иіріп отырғаны туралы түсті жақсы білуші едік. Бұл Құнанбайдың жәй перзент емес екендігін айқындайтын. Мына аңыз да сол жобада. Құнанбай ес біліп қалған уақытта анасы Зере Кеңгірбай биден бата сұрай келіпті. Алдында бір-екі рет келгенде бата бермей кері қайырып жүрген көрінеді. Бұл жолы би: «Тоғыз ата толғанша түңлігіңді ешкім ашпасын» деп теріс бата беріпті дейді. Келіні Зере, жас Құнанбайды ер­тіп, жасын етегіне төгіп кетіп бара жатады. Кеңгірбай­дың бәйбішесі бұл қылығын түсінбей: «Бұның не?» дегенде: «Сыртқа шығып, артына қарашы» депті. Бәйбішесі сыртқа шықса, Зере мен Құнанбайға ілесіп екі ит кетіп бара жатыр екен. Соны Кеңгірбайға айтқанда: «Ол ит емес. Қасқыр. Менің үш көк қасқырым бар еді. Теріс бата бергенімнің өзінде екеуі Құнанбаймен кетті. Менің де ұрпағыма бір нәрсе қалуы керек» қой депті. Сол ұрпағына қалған дүние сөз де емес, іс те емес, осы жазық болса керек. Тобықты ішінде: «Ісің адал болса Өскенбайға бар, арам болса Ералыға бар» деген сөз жиі айтылған екен.

«Абай жолының» алғашқы тарауында: «…Олар самсаған сары қол. Бұл Есембайда ұдайы жау жатады. Тек бізді өзіміздің елдің адамы деп аман қалдырмаса, жаман» деп баланы шошытпақ болған жорға Жұмабайдың өзі сескенетін жер Есембай жырасын да көрдік. Жүйрік ат мінген екі үлкен кісі мен бір жас баланың бейнесі көз алдымызда көлбеңдейді. Әркім өз қиялынша «Мынау Абай басқан жер» дегенде-ақ көз алдына сурет келтіруге тырысатындай. Әуезовше айтқанда, «көруге аса көңілсіз» дала Абай арқылы көркейіпті. Көруге аса ынтызар болдық.

Есембай жырасында қазір ұры жатпаса да, «Абай жолы» арқылы санасы қалыптасқан адамға сол жырадан салт аттылар атып шығатындай. Бір замандарда ұрының мекені болған маң да жетімсіреп қалған. Ұры да болса иесі ғой дейсің… Көлігіміз бұл маңдарға аялдамады. Тек көңіл көзімізбен барып, қиялымызбен шарлап қайтқан сайын далада үнемі жел тұрады. Бір ыңылдап, бір ызыңдап тұрған дала күйі Құнанбай, Абай заманынан қисса айтып тұрған шығар, кім біледі?!

Ақшоқыда Құнанбай әулетінің көбі жатыр. Кей бейіттердің тасы сынған. Кім жатқаны белгісіз. Жолда Абай туралы, Құнанбай әулеті туралы көп әңгіме айтылмағанымен, Тұрсынжан Шапайдың «Шын жүрек бір жүрегі» мен Қасым Аманжолұлы түсірген «Анық Абай» деректі фильмі арқылы алған дерегіміздің пай­дасы көп тиді. Абайды, Абай балаларын шығарма­ларынан танығаның бөлек те, естелік оқиғалар арқылы танығаның басқаша. Онда Абай да, ұрпақтары да зорая түседі. Өзіміз көңілімізге жақын санаған Абай баласы – Мағауия.

Жұрт керегін Абайдың өзінен сұрауға батпай, Мағаш арқылы сұратады екен. Үш күн көрмесе, әкесі: «Менен туғаны рас болса, бүгін келеді» деп, баласы: «Абай ағам іздеп қалды» деп қауышуға асығады екен. Бір-бірін жарты ауыз сөзбен-ақ ұққан әке мен бала арасындағы осы зор түсінісушілік асып туғандық емей, немене?! Жұрттан басы артық туғандар…

Мағаш қайтыс болғанда, есінен танып барып, маңдайын керегеге соғып, көз жасын көлдете отырып: «Аузымды кісіден босатқан қарағым, Мағашым, алдымды кісіден босатқан қарағым, Мағашым, арқамды жүктен босатқан қарағым, Мағашым! Қош, Мағаш! Қош!» деген әке қасіретін бір сәт сезіне алар емеспіз. Мағаштың асыл сүйегін зиратқа апара жатқан мүбарак арбаның жолын тастан тазартып отырған хәкім әкенің қайғысына ортақтасқан сол тастар да мен үшін қымбат. Бұл сөзім пафос болар. Бірақ жалған емес.

Күллі әулет жатқан зираттың дүниемен ісі жоқ. Айдалада иесіз қалған, Құнанбайсыз, Абайсыз қалған мекеннің қарағаны мен изені қосылып ұзақ уілдейді. Бір адыр келесі адырды менсінбейтін сияқты. Олардың бәрі асыл, бәрі аяулы сияқты. Өйткені, бірінің көңілінде «маған Құнанбай табаны тиген» деген емеурін жатса, бірінде Абай, бірінде Әбіш, бірінде Мағаштың ізі қалған. Бәрі асқақ, бәрі қадірлі. Бірақ бұрынғыдай қойны-қонышына толған ел жоқ. Біз Мағаштардан алыспыз. Мағаштардың болмысынан, табиғатынан тым алшақтамыз. Бірақ жақсы адам болғымыз келетіні қалай? Олардың қанында бар жомарттық, мәрттік, зеректік бізде жоқ қой…

Мағаш суретін көргенде көзімізге үйірілген жасты жұрттың көзі қарап тұр деген ақылымызбен тоқтаттық. Күні кеше дүниеден озған Ишан Жағыпарқызы да сол Ақшоқыға жерленген.

Жидебай ауылының басынан бізді ел ағалары күтіп алды. Қой сойылған. Абайдың жиені болып келетін Бал­табек Ерсәлімұлы деген ақсақал күтушілердің басы болды. Құсайын деген кісі Қарауылдың әкімі екен. Өзі Тәңірбердінің Әзімбайынан тарайды. Жұрт «үлкен аталарынан бері аттан түспей келе жатыр» деп қалжыңдап жатты. Сол жерден түскі тамағымызды ішіп, Жидебайға тарттық.

Жидебай шұрайлы, малға жайлы өлке екен. Бұрынғы заман болса, шынымен тек байлардың қонысы болатындай-ақ жер. Жидебай Абайдың қыстауы. Бұл үйде Абайдың қолының табы қалған әр зат қастерлі. Есік алдында ескі арба, пәуеске сақталған. Кіре берісінде Оспанның басына Абай өзі қойған қара тас тұр. Ол тастағы жазудың соңында хәкім: «өтіп бара жатқан мұсылман дұға қылсын» деп өтініш айтқан. Абай жатқан төсек, ойнаған дойбы, тоғызқұмалақ, протез тістері, шоты, самаурыны соншалықты бағалы, құнды жәдігерге айналған. Бұлардың бәрі Абайдың қолы тигендігі үшін құнды. Әйтпесе дүниеде қаншама дойбы, шот, самаурын бар.

Ділдә анамыздың жасауы, Әйгерімнің қолынан шыққан сырмақ та қадірлі. Ескірмеген. Өз заманында барлық үйден артық болған десе, сенетіндей. Голланд пеші қойылған үйдің бөлмелері кең. Абай үйдің Шыңғыстауға қарайтын терезесін жақсы көрген екен. Абай Жидебайдан жайлауына жиырма күн көшкен. Шыңғыстаудан ары жүз он шақырым жердегі жайлауы туралы бізді хәкім үйімен таныстырып жүрген Гүлсара Сұлтанқызы айтқанда, көзбен көргендей күй кешесің. Пердені түріп жіберіп, «Абай жолының» сөйлемдерімен Шыңғыстауды суреттегенде қайран қаласыз. Еркежан жатқан бөлме, Пәкизаттың бас киімі, бәрі-бәрі ыстық. Бір ғасырдан астам уақыт өткенде Абайдың бар қазақтың әкесіне айналғанын көресің. Бәрі сондай ыстық ықыласпен әр затпен танысып, шын пейілмен тамсанып келеді.

Абай үйінің тошаласы да бүкіл физикалық құбы­лыстарды ескере отырып жасалған. Етті ыстағанда, түтіні шығатын түндік, тас қабырға, едені қара топырақ бір қалыпты ауаны ұстап тұрады екен. Осы жағдайдың бәрін ескерген қазақ малдың соңында неге соншалықты ұзақ жүрді екен деп ойлайсың…

Жидебайдағы үйдің маңында Құнанбай құдығы бар. О да тарихи жәдігер ретінде аса құнды. Қыстаудың маңындағы зиратта Зере, Ұлжан, Құдайберді, Ғабитхан және Құнанбай әулетіне ұзақ уақыт қызмет еткен Шәукімбай жатыр. Сол Шәукімбай Абайдың бетіне тура қарап, сөз айта алған адам екен. Бір күні түс уақытында құдық басына мал жиналып қалыпты. Абай: «Шәукімбай, мына малды суармайсың ба?» десе, «құдықтан еңкейіп су алып берсең, ішіңде балаң тіреп тұр ма?!» дейтін көрінеді. Абай үндемей су алған екен деседі. Тағы бірде, Абайға келіндері: «Сізден өтіп, аталарыңызды боқтап жатыр» деп жүгіріп келіпті. Абай сыртқа шықса, Шәукімбай отын жарып жатыр екен. «Сен не істейсің? Күні бойы үйде жатасың? Мына балтаны қайрап қойсаң болмай ма?» деп айтыпты. Абай бұл жолы да үндемепті дейді. Абай сөйлеймін десе де, істеймін десе де қолында билігі бар, болыс болмаса да, бүкіл аймаққа сөзі жүріп тұрған адам еді. Абай ол жалшының ызасына түсіністікпен қарайды. Түсінеді. Кешіреді. Барлық жұмысты өзі атқарып жүрген адамның жүйкесі расымен жұқа келетінін Абай сезеді.

Абай жасы ұлғайған кезінде кеңіпті. Бір жолы ба­лаларымен жайлауда бірге отырмақ болып, Есіркеп деген кісіден түйе сұратса, бермеген көрінеді. Сонда: «Құдайға бергеніңе тәубә, мен мұсылман екенмін. Егер осы Есіркеп Тәкежанның қасында отырып, Тәкежан осы менше түйе сұратып жіберсе, түйем жоқ деп түйесін бермей жібере алмас еді. Бұл түйе бермегеніме Абай ашуланып ештеңе етпейді деп менің жұмсақ мінезіме сеніп бермей отыр деп қуанып қалыпты». Жоғарыдағы жағдай да Абай атамыздың кеңіген кезі шығар…

Ғабитхан Абайды, Абай балаларын оқытқан, Құнанбай әулетіне сыйлы адам болғандықтан осы зиратқа жерленген екен. Зере, Ұлжан, Құдайбердінің қатар жатқаны да қазақы даналықтың үлгісі. Марқұм Зере әжеміз Құдайберді бақилық болғанда: «Менің алғашқы сүйген немерем. Барып тұруыма жеңіл болсын» деп, сүйегін қыстауға жақын жерге қойдырады. Кейін өзі дүние саларда: «Құдайберді жас кетті. Оны жұрт тез ұмытады. Мені Құдайбердінің жанына қойыңдар. Маған келген адамдар Құдайбердіні де еске алсын» деп айтыпты. Кейіннен Ұлжан анамыз дәмі таусыларда: «Келін ененің топырағынан, енемнің жанына жерлеңдер» деп өсиет қалдырыпты дейді. Осындай қазақы жолмен қатар жатқан бейіттердің иесі өмірде болған, біз кітаптан оқып-білген кейіпкерлер екеніне сенгің келмейді. «Мен Зере ананың басында отырмын» ғой деген дауыс жәй ертегі сияқты. Әр зиратқа барып, құран бағыштап жүргеніміз­бен, шын бағасын білгенімізбен, өне бойда сезіне ал­­мадық. Тура сол сәтте. Кейін Семейге келгенде ерекше әсер болды.

«Абай жолында» Абай оқудан қайтып келгенде ал­дымен, шешесіне жүгіретін еді. Сонда: «Әй, шырағым, әуелі ар жағыңда әкең тұр… Сәлем бер» дейтін еді ғой. Содан кейін әкесінің рұқсатымен шешелеріне аман­дасатын. Біздің жолымыздың жөні де солай болды. Алдымен Құнанбай жатқан зиратта болдық. Одан кейін шешелердің басына бардық. Ең соңынан Абай, Оспан, Шәкәрім, Ахаттың кесенесіне бұрылдық.

Негізгі нысанымыз – Абай кесенесі. Абайды жұртқа таныстырып, сөз айтудың өзі әбестік болар еді. Абай заманында әділет іздеген жанның бәрі Абайға келеді екен. Тіпті, жаулары билік айтқызуға құмар, өзі де жауы болса да билігін тыңдайтын аса салиқалы адам болса керек. Абайдың ұстамдылығына, данышпандығына таңғаласың. Оның тура айтқан билігі туралы Салық Зиманов «Қазақтың билер соты – бірегей сот жүйесі» еңбегінде мысалдарымен жазған болатын.

«Билікке келгенде Абайдай әділ, таза, дұрыстығы күшті биді Тобықты іші бұрынғы-соңғы заманның қайсы болса да көрген жоқ деп айта аламын. Абайдың билігіне, Абайдың тергеуіне әрқашан ел ішінде шиеленісіп, ұстасып жүрген жаулары құмар болатын. Сондықтан Абай өмірінде айтылған биліктің көбі әрқашан сол жау жақтарының даулары туралы бола ма деп ойлаймын. Өзіміз көріп, өзіміз естіп-білген заманда жауына келіп билік айтқызу Абайдан басқа кісінің тұсында болады деп білмейміз» деп жазады Көкбай шәкірті.

Өлеңдері мен қара сөздері арқылы таныған Абайдан, естеліктердегі Абай бір басқа сияқты. «Сыра ант ұрған жүректі айнытқыш келеді. Құсып таста» деген сөзі көп замандастарымызға жағып, «Абай осылай расымен айтқан ба екен?» деп елітіп қалады. Тіпті, сол арқылы Абайға деген қызығушылығы оянатындай. Ал кейбіреулері хәкімнің бұл сөзін айтқанды ұнатпайды.

Абайдың мінезін, болмысын біз қанша өзімізге үлгі санағанымызбен ондай бола алмақ емеспіз. Бір аға­мыздың баласы айтыпты дейді: «Әке, сенің Абай ата болғың келеді. Бірақ күле бересің» деп. Сол айтпақшы, бәріміздің Абай болғымыз кеп, ақыл айтқанымызбен, ол өз ақылымыз болмай шығады. Тұрағұлдың естелігінде әкесін былай суреттейді: «Мен әкемнің 32 жасында жастықтың алғашқы арыны басылып, жігіт ағасы болып қалған кезінде туғанмын. Әкемді танығанда әкемнің жүзі ашық, ажары сыртанда, көзі өткір, ашуы да, қуануы да жылдам ширақ жанды адам еді. Мәжілісі қызықты, сауықшыл, дастарханы аса мол еді. Бір іспен қызықтамай, жәй, салбырап шаруасын істеп отырмаушы еді. Маған десе, малай, малшы, қызметкер қатыннан да болса, бір тәуір мінезін, қылығын тауып, жақсы көріп, ойнап-қалжыңдап отырар еді. Еш уақытта іші сүймеген, сенбеген адаммен мәжілісте болып, ұзақ отыра алмаушы еді».

Абай–Шәкәрім кесенесіне бармай тұрып жасаған дайындығымыз. Абайдың шын портретін тану бізге өте қиын. Айтылған, жазылған естеліктермен танығандай болғанымызбен, оның анық Абай екеніне бәрібір тоқтам болмайды. Өйткені, әркім Абайды өзінше танып, өзінше түсіндіреді. Шәкәрім Құдайбердіұлы: «Әкеміздің бір шешесінен туған Ибраһим мырза. Қазақ ішінде Абай деп айтады. Сол кісі мұсылманша һәм орысша ғылымға жүйрік һәм Алланың берген ақылы да бұл қазақтан бөлек, дана кісі еді. Ержеткен соң сол кісіден тәлім алып, әр түрлі кітаптарын оқып, насихатын тыңдап, аз ғана ғылым­ның сәулесін сездім. Ибраһим мырзаның тұрағы қазақ ішінде болғандықтан қадірі азырақ білінді. Олай болмағанда данышпан, хәкім, философ кісі еді» дейді.

Расы солай ма? Абайды сабаған да өз қазағы. «Абайға сілтеген қамшы, Абайға тигенше маған тисін» деп, денесімен ақынды жапқан да өз қазағы. Абайдың шын бағасына жеткен де, қадірін қашырған да өз ағайыны. Одан әрине, Абайдың қадірі қашқан жоқ. Өз қадірлері қашты. Бүгінде Абай есімі арқылы тарихта мәңгілік қалуға дәмелі адамдар сол кездерде де болған. Абайдың бір ғана жылқысын сойғаны үшін бүгін біз атын атап отырмыз…

Абай айналасы, Құнанбай әулеті Құдай бере салған хикмет. Бәрі әсершіл, бәрі ақылды, бәрі әнші. Абайдың байламына жүгінгіш. Абайдың көп әдеті тобықты ішінде салтқа айналған. Құс пен жүйрікті тез алмастырып, бірінікін бірімен сапырылыстырып ұстайтын әдет Абайдан басталыпты. Абай: «Мынау менің қойым, сиырым» деп мал араламаған. Тек жылқыға қызыққан. Сиырды «қыста жайыла алмайды, жазда үйдің айналасын былғайды» деп аз ұстайды екен. Сол кездегі тобықты байларының көбі осылай істепті. Абайдың жақтастары да, дұшпандары да мейілінше көп болған. Бірақ кейінгі ұрпақтардың бәрі абайшыл болып өседі. Абайдың тәрбиесі, Абайдың сөзі бәрінен бұрын мызғымас дәстүрге, қалың ел жүгінетін темірқазыққа айналады.

Ахат Шәкәрімұлы: «Әкей Абай өзін қалай тәрбиелесе, бізді де солай тәрбиеледі. Соның негізгілері адам елге, не біреуге пайдасын тигізу керек. Пайдасын тигізе алмаса залалы тимесін. Онан соң қатты тапсыратын нәрсесі – адалдық. «Адал болыңдар. Адалдың арқаны ұзын. Біреуді өткелге салып өтуден сақ болыңдар. Егер бұны істемесеңдер ырза емеспін. Адам баласын ұлтқа, руға бөлуден сақтан. Алалай көрмеңдер» дейтін» деп жазады. Бұның бәрі Абай үлгісі еді.

«Біреуді өткелге салып өтуден сақ болыңдар» деген сөзден артық қандай өсиет керек.

Абайдың жанында жатқан інісі Оспан туралы да аңыз көп. Ел ішінде айтылатын «Құдайдан сұрағанша Оспаннан сұра» деген сөз қаншалықты Жаратқанға тіл тигізе қояйын деп айтылды дейсің. Соның бәрі Ос­­панның жомарттығын сипаттау үшін айтылған қате сөз да. Көңілі түскен адамға көл болатын Оспанның балуандығы туралы да аз айтылмайды. Оспан көтерген қара тас әлі бар екен. Оны қазір адам көтеруі мүмкін емес.

Абай мен Оспанның кесенесімен қатар тұрған ақ күм­бездің ішінде Шәкәрім қажы мен ұлы Ахат жатыр. Шә­кәрімді атқан Қарасартов емес, Халидов екені де сол кезде айтылды. Оның өзі тарихы ұзақ әңгіме. Әйтеуір қажы атылғанда бір күн сүйегі далада жатқан екен. Барып, сүйегін алуға ешкімнің батылы жетпепті. Жа­қындаса болды, «халық жауы» деген ат бірге жабысады. Бәрінің қорыққаны сол. Сол үрей қазір басылды ма екен…

Ахат Шәкәрімұлы да түрмеде ұзақ жатқан адам. Әкесінің мұрасын зерттеуге көп еңбек сіңірген перзент әке құшағында жатыр. Күллі Құнанбай әулетінің біз барған соңғы зираты осы жер. Бәрінің атына бағышталып Құран оқылды…

Семейге қайтып келе жатып, Бөріліге бұрылдық. Ұлы Мұхаңның кіндік қаны тамған жер. Бұл жердің Бөрілі атануы аты айтып тұрғандай, ит-құс көп жүреді екен. Тарқатсаң бұл жер де бөлек хикая…

Жидебай сапарынан алған әсеріміздің қысқаша баяны осындай. Ертесі Семейдегі Абай музейін аралап, шағын «Дөңгелек үстелге» қатыстық. Семейдегі Абай төңірегін зерттеп жүрген адамдардың бойынан байқаған қасиетіміз – бір-бірін онша менсіне бермейді екен. «Мен білетін деректі ол білмейді. Тіпті, Мұхаң жаза алмай кеткен деректер менің кітабымда бар. Сатып алсаңшы» деген сөздерді шын абайтанушы айта ма?! Тура осы сөзді айтпағанда, әлгі абайтанушымын деп өзін таныстырған ғалымның кітабын сатып алар едім.

Жұрттың бәрі құнанбайшыл, абайшыл. Естелік айтуға бейім. Кейбіреулері Құнанбай, Абай атын шынымен малданатын сияқты. Жөні түзу сөз айтпайды.

Тек құр мақтан. Кейбірі расымен біліп, түйсініп айтады.

Абайдың дүниеден қайтқанына бір ғасырдан артық уақыт өткенде атаны емес, ата рухын іздеп қасиетті Жидебайға жол түсіпті. Жасыратыны жоқ, Абай өмірін, шығармашылығын жақсы білмесек те, ақынның ізі қалған белдерді, қолының табы қалған заттарды көріп, өзімізше әсерлене алдық. Абай музейіне кіргенде, ішкі толқынысымызды жасыра алмай, «Абайдың музейіне келгенде осылай толқыдық. Пайғамбар ізі қалған далаға барсақ аспанға ұшып кететін шығармыз» деген ой келді. Біз айтпасақ та, біз тамсанбасақ та Абай ұлы. Құнанбай әулеті ұлы.

Жидебаймен қоштасарда өзіңше Абайға ұқсап ұстамды болғың келеді. Қайта айналып соғатын сапар туатын шығар деп Құдайдан үміт қыласың. Сыртқасқабұлақ, Ойқұдық! Сендерді әлі көрген жоқпын

Абай елі Абай, Шәкәрім, Мұхтардай үш алыбын мақтан тұтады. Республиканың түпкір-түпкірінен келген қонақтар Абай, Шәкәрім кесенесін аралап қайтады. Бұл дегенің ата-бабамыздан келе жатқан ұлттық құндылықтарымызды ұмытпауға,ұлтымыздың әдет-ғұрып,салт дәстүрлерін дәріптеуде,жастар арасында елге деген патриоттық сезімді қалыптастыруға, дінаралық,ұлтаралық келісімді нығайтуға үлкен септігін тигізеді.

Абай ауданының тарихы ХХ ғасырдың 20 жылдарының аяғынан басталады. Ауданның алғашқы ірге тасы 1927 жылы қаланып, оған Бұғылы, Шаған, Шыңғыс, Қызыладыр, Мұқыр болыстары біріктіріліп, 1928 жылдың қаңтар айында Заңды күшіне еніп Шыңғыстау ауданы деп аталған.

Қарауылға қанша асықсаңыз да асфальт жолдың қамшылар жағында қалатын Жидебайға соқпай кете алмайсыз.

«Жидебай-Бөрілі» Абайдың мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-музейі 1940 жылы әдеби-мемориалдық музей ретінде құрылды. 1990 жылы Абайдың қорық-музейі қайта құрылған және «Жидебай-Бөрілі» Абайдың мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-музейі болып қайта аталды. Оның құрамына Семейде Абайдың әдеби музейі, Ахмет Ризаның медресесі, Абай аумағында - Бөріліде М.Әуезовтың музейі, «Тақыр» жерінде 1997 жылы ашылған Көкбай Жанатаевтың музейі, 2003 жылы Құндызды ауылында ашылған Шәкір Әбеновтың музейі. Абай ауданында қорықтың аймағының аумағы 6400 га, оның құрамына 16 объекті кіреді. Оның ішінде - Жидебайдағы Абайдың мұражай-үйі, Құнанбайдың құдығы, Зере мен Ұлжанның зираттары, «Абай-Шәкәрім» мазарлы кешені, мазарлы кешеннің мешіті, Кеңгірбай бидің мазары және т.б зираттар бар. Әр тасы, тауы, өзен-көлі шежіре мен сырға толы. Талай ақын жырлап, небір сазгерлер ән арнаған аймақ. Қалың елің қазақты – деп ақындар бабамызға тағзым етсе, бүгінгі ел тынысына да көпшілік риза. Тәуелсіздік жылдарында Шыңғыстау өңірі, ұлылар елі жаңаша тыныстады. Келбеті де, тіршілігі де, болашаққа деген сенімі де өзгерді. Қарауыл – Абай ауданының орталығы. Қазақ елінің рухани бесігі.

Әсіресе, ауылдың көркіне айналған Қарауыл ауылындағы Аға Сұлтан алаңы. Алысқа көз тастап мен мұндалап тұрған Абай ескерткіші де айрықша көзге түседі. Ауданымызда абаттандыру бағытында атқарылған шаралардың да өз нәтижесін беріп, бүгінде туған жеріміздің адам танымастай өзгеріп, жаңаша келбетке енуі барша тұрғындардың мақтанышы, Қарауыл ауылының бір жетістігі. Аға Сұлтан алаңы аталған орын әр сенбілікте ауыл тұрғындарымен абаттандырыла түсіп, гүлзарлармен безендіріліп, ағаштар егілген. Ауданға келген қонақтар, ауыл тұрғындарының сүйікті орнына айналған алаңда жыл көлемінде әр түрлі мәдени іс-шаралар да дәстүрлі атқарылып келе жатыр. Тұрғындардың демалыс орнына айналған алаңда арнайы дем алатын орындықтар қойылып, жарық шамдары да тартылған.

Аудан орталығындағы бой түзеген ғимараттардың бірі әкімдік ғимараты. Жаңадан төселген асфальт, орталықта отырғызылған ағаш. бұталар, көше бойы орнатылған жарық шамдар қазіргі аудан тынысынан хабардар етіп тұр. Әлеуметтік маңызды ғимараттар, мектеп, денсаулық сақтау мекемелері, спорт кешендері, мәдени ошақтары т.б. мекеме ғимараттары да аудан тұрғындарына қызмет етуде.

Сонымен қатар, салауатты өмір салтын қалыптастыру мақсатында ауданда жаңа спорт кешенінің салынуы ауыл спортын дамытуда зор септігін тигізді. Меценаты жомарт, мақтанышы көп ауылдың бір жаңа ғимараттарының бірі осынау спорт кешені. «Туған жерге тағзым» акциясы аясында ел ағаларының бірі, меценат М.Құтжановтың игі бастамаларының арқасында Қарауыл ауылында «Шыңғыстау» спорт кешені пайдалануға берілді. Қазақша күрес, тоғызқұмалақ, бокс, күрес сынды спорт түрлерінен басқа мұнда бодибилдингпен де айналысуға болады. Кешенге барлық жастағы адамдар келіп, сүйікті спорт түрімен айналыса алады. Заманауи үлгіде салынған екі қабатты сәулетті ғимарат алыстан көз тартып, Қарауыл ауылына айрықша көрік беріп тұрғанын ешкім жоққа шығара алмас. Ғимараттың ішкі жағы да әдемі безендірілген.

Абай елі жастары қашанда шығармашыл, тума талантты өрендер. Мәдениет пен өнердің ошағы саналатын ортадан талай таланттарды түлетіп, ширатып шығарар аудан орталығындағы Жастар үйінің бүгінгі таңда орны ерекше. «Абай ауданы Жастар орталығы» КМҚК құрылғанына көп уақыт болмасада орталықтың бүгінгі күні атқарған қоғамдық істері қомақты. Ауданымызда жастардың қатысуымен түрлі шаралар ұйымдастырылып тың бастамалардың қатары көбеюде. Бұл да бір аудан орталығындағы орналасқан осынау Жастар орталығы ұжымының еңбегі.

Аудан орталығында орналасқан бүлдіршіндердің сүйікті орнына айналған, балдай тәтті балалақытың қызықты шағын өткізетін орында Қарауылдан табылады. Бұл да бір ауыл баласының қиялындағы арман тілегінің орындалған белгісіндей ойын алаңы. Жас сәбилердің ермегіне айналған ойын алаңы қаншама қуаныштар сыйлауда. Бүгінгі бүлдіршіндер –елдің ертеңгі тұтқасы, ұлт болашағы. Ауыл балалары үшін бұл да бір жасалған игілік.

Құнанбай қажы мешіті Абай ауданы Қарауыл ауылында арнайы жобамен 160 кісілік етіп салынған. Ғимараттың ауданы 150 шаршы метр. 1994 жылы Абайдың 150 жылдық тойы қарсаңында аяқталып, пайдалануға берілді. Ғимарат жергілікті халық күшімен тұрғызылды. Биіктігі 3 метр, 80 см. Күмбезі 3 метр, бір мұнаралы оның биіктігі 15 метр. Қабырғасы силикат кірпішпен өрнектеліп қаланған. Шатыры шифер. Еденіне толықтай кілем төселген. Ішінде имам бөлмесі, киім ілетін орын, дәріс бөлмесі орналасқан.

Абай ауданында жылдан жылға көріктендіру жұмыстары атқарылуда, бұған дәлел Саржал ауылындағы салынып жатқан 300 орынды мектеп құрылысы. «Туған жерге тағзым» акциясы аясында осындай ұлылар мекенінде орналасқан қазақ ауылдарының өмір сапасын жақсарту мақсатында жанадан құрылыс нысандары мектеп, бала- бақша,білім беру, денсаулық сақтау мекемелерін салу, ауылда туып өскен ел азаматтарының міндеті болып табылады. Осы өңірді тамашалай отырып халқымыздың салт -дәстүрінің, мәдениеті мен тарихының кіндігі болып табылатын ауыл екенін ұмытпағанымыз абзал.

UndefinedПоездка в Жидебай на родину Абая

Одной из основных целей моей последней поездки в Семей 1-3 мая было съездить на родину Абая, Шакарима и Мухтара Ауэзова. Сюда я собирался вырваться уже многократно, но обычно после суток езды из Алматы до Семея на поезде желания ещё день провести в дороге не оставалось и я оставлял её на потом. В этот раз полетел на самолёте, лететь на рейсе "Ската" из Алматы чуть больше часа, поэтому после короткого неутомительного полёта я сразу бросился осматривать город (см. пост "[Не]путеводитель по Семею"), а на следующий день утром мы с друзьями выехали в сторону Абайского района.

Само урочище Жидебай расположено примерно в 180 км от Семипалатинска, дорога проходит сначала по восточно-казахстанским степям, приближаясь на юге к невысоким горам Шынгыстау. Проезжая этот путь, как будто путешествуешь по страницам книги Ауэзова "Путь Абая" - степь без краёв, редкие сопки, родник среди камней.

Где-то через 80 км от Семея - сворачиваем с дороги налево в сторону села Борли - Волчьего логова. Именно здесь родился писатель Мухтар Ауэзов. Пропустить поворот практически невозможно, по всей дороге до Жидебая установлены указатели на исторические места.

Вот собственно и сам дом, в котором родился Ауэзов. В 1987 году к 90-летию писателя дом отреставрировали и открыли здесь дом-музей. Кстати, вход в музей бесплатный, также как и во все последующие по пути.

В музее очень много интересных архивных фотографий. Вот так, например, выглядела кыстау, где родился Ауэзов в конце 19 века.

Копия аттестата об окончании Семипалатинского 1-го высшего начального училища. В училище писатель "при отличном поведении" на "отлично" сдал геометрию, географию, естествознание и физику, на "хорошо" - русский язык и словесность, историю, арифметику и начала алгебры, рисование и черчение.

Имел писатель отношение и к рождению в Казахстане футбола, играя в Семипалатинске за первый казахстанский футбольный клуб "Ярыш". Ауэзов - второй справа во втором ряду.

Волчья шкура, которая прекрасно иллюстрирует название местности.

Первый театр в Казахстане - "Ес-аймак", открывшийся в 1921 году постановкой по пьесе Ауэзова "Енлик-Кебек". Поставил спектакль сам автор. Справа - первая афиша театра.

Подарки писателю от многочисленных иностранных делегаций. Большая часть экспонатов находится в его доме-музее в Алматы, но и на родине в музее их немало.

Удостоверение лауреата Ленинской премии за роман-эпопею "Путь Абая".

Рядом с музеем расположен мавзолей, в котором покоятся родители Ауэзова - Омархан и Нуржамал.

Снова выезжаем на шоссе.

По пути установлен памятник в честь Енлик и Кебека - жертв одной из самых жестоких историй любви. События, связанные с ней, описываются в поэме Шакарима. Если коротко передать историю, то события развивались на фоне войны родов найман и тобыкты. Молодой батыр-тобыктинец Кебек, отправившись к абызу Нисану, получил предсказание, что через несколько лет он умрёт в расцвете сил из-за прекрасной девушки. Через некоторое время Кебек влюбился в найманку Енлик, которая уже была посватана родителями за богатого пожилого казаха из рода керей. В одну из ночей они сбежали, у молодых родился сын. Но совместная месть обоих родов нашла их, на шеи были накинуты арканы, и Енлик с Кебеком привязали к хвосту лошади, затем свалив обезображенные трупы в могилу. Малыша, которому было всего 4 месяца, никто не подобрал.

Считается, что могила Енлик-Кебек расположена на сопке, на которой расположен памятник. Недалеко по дороге можно найти указатель на пещеру Унгиртас, в которой они укрывались некоторое время от жестоких родных.

Ближе к Жидебаю степи сменяются сопками.

Указатель на урочище также сложно пропустить, от него до музея Абая остаётся ехать около 11 км. Местность получила своё имя в честь человека, который здесь жил ещё до Кунанбаевых.

Интересно, что буквально в пару десятков метров от дома, в котором жил Абай, расположен географический центр Евразийского континента.

Отец Абая - Кунанбай поселился в урочище в 1840 году. Когда подрос брат Абая - Оспан, Кунанбай передал ему своё кыстау, а сам переселился в урочище Акшокы. В 1894 году, через 2 года после смерти брата здесь поселился Абай. По его проекту был построен новый дом, в котором сейчас и расположен музей.

Мерседес 19 века.

Убранство дома было восстановлено по воспоминаниям очевидцев жизни Абая, его домработников.

Столовая комната.

Светильник. В некоторые из таких вместо свечей уже вставили лампочки.

Передняя комната. На столе кумысный набор, отделанный серебром. Кумган - у печи. Деревянная кровать. В этой же комнате - ружьё, которым был награждён Абай "За усердную службу и особые заслуги" Западно-Сибирским генерал-губернатором бароном Тауре.

Часы в рабочем кабинете поэта.

Домбра Абая.

Кухня.

Примерно в километре от музея расположен мавзолей, в котором погребены бабушка Абая, мать Кунанбая - Зере (1785-1873) и мать Абая - Улжан (1810-1887).

В начале 90-х годов здесь был построен мавзолейный комплекс Абая и Шакарима.

Мечеть в Жидебае у комплекса мавзолеев.

Мавзолей Шакарима.

Мавзолей Абая.

Купол мавзолея.

После посещения музея Абая, рекомендую проехать ещё километров 15 до центра Абайского района - села Караул. Смотреть тут особо нечего, но можно недорого и вкусно перекусить после дороги.

Спасибо за внимание! Читайте меня и в Твиттере: @YakovFedorov